در پی بحران‌های دریایی و اختلال در مسیر سوئز، بنادر شمال آفریقا با جذب سرمایه و توسعه زیرساخت‌ها به محور تازه تجارت آسیا–اروپا بدل شده‌اند و رقابت ژئوپلیتیک جدیدی را رقم زده‌اند.
تین نیوز |
در دنیای امروز که زنجیره های تأمین جهانی با چالش هایی مانند بحران دریای سرخ، اختلالات کانال پاناما و تنش های ژئوپلیتیک روبه رو هستند، بنادر شمال آفریقا به عنوان نقاط استراتژیک کلیدی ظاهر شده اند. این بنادر نه تنها مسیرهای تجاری اروپا-آفریقا-آسیا را تسهیل می کنند، بلکه به دلیل موقعیت جغرافیایی شان در نزدیکی تنگه جبل الطارق و دریای مدیترانه، نقش حیاتی در دور زدن اختلالات دریای سرخ ایفا می کنند. در سال های اخیر بنادر شمال آفریقا (به ویژه مراکش/طنجه، مصر/عین السهندگه و بندرهای تازه توسعه یافته در الجزایر و لیبی) نقش کلیدی تری در شبکه ترانزیت و ترانشیپ کانتینر در مدیترانه و مسیرهای آسیا-اروپا یافته اند. این رشد نتیجه برنامه ریزی بلندمدت ملی، سرمایه گذاری خارجی و ورود شرکت های بزرگ کشتیرانی و لجستیک است که همزمان به میدان رقابت ژئوپلیتیک بدل شده است.
به گزارش تین نیوز به نقل از اقتصاد سرآمد، بنادر شمال آفریقا، به خصوص بندرهای واقع در تنگه جبل الطارق و بخش غربی و شرقی مدیترانه، موقعیت جغرافیاییِ پیوند میان اروپا، آسیا و آفریقا را دارند و می توانند به هاب های ترانزیت سریع و مقرون به صرفه برای خطوط کانتینری تبدیل شوند. توسعه زیرساخت های بنادر و اتصال به شبکه های ریلی و جاده ای داخلی، توان جذب کشتی های بزرگ و کاهش هزینه ترانشیپ را افزایش می دهد. شمال آفریقا، شامل کشورهای مراکش، الجزایر، تونس، لیبی و مصر، دارای بنادری است که در سال های ۲۰۲۴-۲۰۲۵ شاهد رشد چشمگیری بوده اند. طنجر مد در مراکش، به عنوان یکی از پیشرفته ترین بنادر آفریقا، حجم تجارت خود را با تمرکز بر کانتینرها و خودروها افزایش داده و به هاب لجستیکی اروپا تبدیل شده است.
بندرها و ترمینال های حمل و نقل در شمال آفریقا، ازجمله بنادر واقع در مراکش، در سال های اخیر شاهد افزایش چشمگیر ترافیک خطوط کشتیرانی کانتینری شده اند. این رخداد از یک سو، ناشی از تغییر مسیر از کانال سوئز به دلایل چالش های موجود و از سوی دیگر، ناشی از تلاش شرکت های کشتیرانی برای کنترل هزینه های انتشار گازهای گلخانه ای و انطباق با مقررات سختگیرانه اروپایی است.
این طور به نظر می رسد که بعضی از کشتی های کانتینری با هدف اجتناب از ریسک های مسیر سنتی از آسیا به اروپا که از طریق کانال سوئز انجام می شد، به سمت مسیر طویل تر اطراف آفریقا حرکت کرده اند؛ مسیری که ضمن افزایش مسافت و زمان سفر، هزینه سوخت و انتشار کربن را نیز به شدت بالا برده است. در نتیجه، بنادر شمال آفریقا -که در مسیر آسیا- اروپا و به ویژه برای ترانزیت به مدیترانه جایگزین مناسبی برای بنادر اروپایی به شمار می روند، اکنون شاهد جریان بیشتری از کشتی های کانتینری هستند که حالا سعی دارند هزینه های کربنی و ریسک مسیر را کاهش دهند.
برنامه های توسعه ای CMA CGM
شرکت بزرگ فرانسوی CMA CGM در چند ماه اخیر وارد چارچوب های مشارکتی برای توسعه ترمینال های ترانشیپ در مراکش و شمال آفریقا شده که نشان دهنده علاقه شرکت های بزرگ کشتیرانی به تأمین ظرفیت در این بنادر است. این مشارکت ها می توانند موجب تغییر مسیرهای ترانزیتی و جابه جایی جریان کانتینرها از بنادر اروپا به بنادر مراکشی شوند.
رسانه ها از پیشرفت برنامه های توسعه برای یک مرکز حمل و نقل بزرگ جدید در مراکش با خبر موافقت CMA CGM برای سرمایه گذاری مشترک خبر داده اند. این پروژه مسئولیت مدیریت و توسعه ترمینال در بندر ناظور غربی را برعهده خواهد داشت. بندر ناظور موقعیت مناسبی دارد و در فاصله کمتر از ۲۵۰مایلی از تنگه جبل الطارق واقع شده است. این بندر به کاهش حجم کارهای عقب افتاده در منطقه کمک خواهد کرد و سایر عملیات های مورد انتظار CMA CGM در غرب مدیترانه را نیز تکمیل می کند.
امتیاز این ترمینال در ژوئن ۲۰۲۴ به یک شرکت داخلی مراکشی به نام Marsa Maroc اعطا شد که براساس گزارش ها ۲۴ترمینال را در ۱۰بندر، از جمله یک ترمینال در بندر طنجه (تانگر مد) اداره می کند. آن ها یک امتیاز ۲۵ساله دارند و برای توسعه این بندر ۲۰۰میلیون یورو در نظر گرفته اند. براساس گزارش های منتشرشده، حالا CMA CGM ۴۹درصد از سهام این شرکت را از Marsa Maroc خریداری خواهد کرد. این امر پس از آن صورت گرفت که CMA CGM یک توافقت نامه با گروه بندری طنجه تکمیل کرد.
تحول زیرساخت های بندر ناظور و فرصت تازه
در این شرایط، این طور به نظر می رسد که پروژه احداث ترمینال کانتینری غرب در بندر ناظور (بخشی از پروژه «ناظور وست مد») به عنوان پاسخی استراتژیک به تغییر در جریان حمل ونقل و افزایش حجم ترانزیت مطرح شده است. براساس این برنامه، این ترمینال در سال ۲۰۲۷ وارد مرحله بهره برداری خواهد شد و ظرفیت عملیاتی تا ۸/۱میلیون TEU در سال خواهد داشت. برای پایانه جدید در این فاز بیش از دوهزار و ۹۰۰فوت اسکله خطی، آبخور ۵۹فوتی، محوطه کانتینری ۵/۳۷هکتاری در نظر گرفته شده و مساحت کل ترمینال ۶۰هکتار است. البته این مورد را باید خاطر نشان کرد که این پروژه بیش از یک دهه در دست تدوین است؛ در سال ۲۰۱۵، بانک اروپایی بازسازی و توسعه متعهد به اعطای وام برای توسعه آن شد و بخش دوم وام نیز در دسامبر ۲۰۲۲ ارائه شد.
چشم انداز و پیامدها برای منطقه شمال آفریقا
از یک سو، این شرایط برای بنادر شمال آفریقا فرصتی طلایی است تا خود را به عنوان محور تازه ترانزیت کانتینری بین آسیا و اروپا معرفی کنند؛ از سوی دیگر، با خود چالش هایی به همراه دارد از جمله نیاز به سرمایه گذاری جدی در زیرساخت ها، دسترسی به فناوری سبز و نیز مدیریت مقررات جدید زیست محیطی و امنیتی و…. به عنوان مثال، پروژه ناظور می تواند نقش بسیار برجسته ای ایفا کند؛ اما موفقیت آن به عوامل مختلفی از جمله هماهنگی با خطوط کشتیرانی، جذب سرمایه گذاری لازم و افزایش بهره وری سرویس های فیدری و… وابسته است. در نهایت، کل روند حکایت از یک بازچینی ژئواستراتژیک در زنجیره جهانی حمل ونقل دارد.
رقابت ژئوپلیتیک برای نفوذ در بنادر
رقابت برای کنترل بنادر شمال آفریقا، بخشی از «اسکرمبل جدید برای آفریقا» است که قدرت های بزرگ و متوسط را درگیر کرده. اخبار اخیر نشان دهنده تلاش های متنوعی است: این رقابت، شمال آفریقا را به میدان نبرد ژئواکونومیک تبدیل کرده که زنجیره های تأمین جهانی را بازسازی می کند. فرصت ها شامل تنوع بخشی مسیرها و جذب سرمایه (مانند ۱۱۰میلیارد دلار امارات در آفریقا تا ۲۰۳۰) است، اما ریسک ها شامل وابستگی، تنش های امنیتی (مانند حملات حوثی ها) و fragmentation داخلی است. کشورهای شمال آفریقا می توانند با دیپلماسی متعادل، مانند مشارکت در اجلاس های چندجانبه، سود ببرند، اما بدون آن، به مهره های قدرت های بزرگ تبدیل می شوند. در بلندمدت، این بنادر می توانند آفریقا را به قطب تجارت جنوب-جنوب تبدیل کنند، اما رقابت ها ممکن است به درگیری های نیابتی منجر شود؛ به ویژه در لیبی و الجزایر.
بنادر شمال آفریقا، با پتانسیل عظیم خود، از حاشیه به مرکز زنجیره حمل ونقل جهانی منتقل شده اند. رقابت چین، امارات، ترکیه، روسیه و غرب، نه تنها سرمایه ها را جذب می کند، بلکه تعادل قدرت منطقه ای را تغییر می دهد. برای پایداری، کشورهای منطقه باید بر حاکمیت و تنوع بخشی تمرکز کنند تا از این موج سود ببرند، نه اینکه قربانی آن شوند. اخبار ۲۰۲۵ نشان می دهد این رقابت تازه آغاز شده و تأثیراتش فراتر از مدیترانه خواهد رفت.
بنادر شمال آفریقا فرصت واقعی برای نوآرایی در شبکه حمل ونقل دریایی جهانی فراهم کرده اند؛ اما این فرصت همزمان به میدان رقابت ژئوپلیتیک و اقتصادی میان بازیگران بزرگ تبدیل شده است. موفقیت بلندمدت این بنادر مستلزم ترکیب درست سرمایه گذاری، حکمرانی محلی قوی و همکاری منطقه ای است تا از منافع اقتصادیِ این تحول برای جوامع محلی و منطقه حداکثر بهره برداری شود.
بلاگ خبری مکران آریا دریا
