به گزارش تین نیوز به نقل از ایسنا، «لنج سازی» در طول تاریخ مانند اکثر حرفه ها و هنرهای کهن، نسل به نسل و از پدر به پسر منتقل شده است. لنج ها به طور سنتی با استفاده از دست و چوب ساخته می شوند. لنج ها را ذهنی و بدون نقشه می سازند و نقشه اولیه را لنج سازان از پدران شان و پدران شان از پیشینیان خود نیز آموخته اند.
به طورکلی می توان گفت هر آنچه در این هنر و صنعت وجود دارد، به شکل تجربی انتقال یافته است. جنس لنج های قدیمی از چوب های جنگلی مقاوم به رطوبت، تنه درختان محلی مانند کرت، کهور، کنار، تنه درختان غیر محلی مانند توت و چنار و همچنین یک نوع چوب مرغوب هندی به نام «سای» که برای بدنه کشتی استفاده می شود نیز بوده است.
استادکاران پس از ساخت لنج ها درزهای آن را قیراندود می کنند و با این کار منافذ لنج ها بسته و راه نفوذ آب به درون آن گرفته می شود. دریانوردان ایرانی این لنج ها را با توجه به موقعیت خورشید، ماه ، ستاره و با استفاده از فرمولی خاص برای محاسبه عرض و طول جغرافیایی و همچنین عمق آب و پیش بینی های آب و هواشناسی می سازند.
دانش ساخت لنج به مناطق جنوبی کشور و نواحی خلیج فارس اختصاص دارد. شهرهای زادگاه لنج سازی را بندرریگ، گناوه، بوشهر، جزیره شیف و برخی دیگر از بنادر جنوب ایران معرفی می کنند. قدمت ساخت این لنج های چوبی و زیبا در هرمزگان به ۳۰۰۰ سال پیش و نیز به دوران ایلامیان باز می گردد.
در طول تاریخ، مردمان ایران به وسیله لنج ها، با جهان ارتباط داشتند و جهان نیز از این طریق، با فرهنگ ایرانی آشنا می شد. این شناورهای چوبی که با نام «جُهاز» هم شناخته می شوند، جهت مسافربری و باربری ساخته و در سفرهای دریایی، تجاری، ماهی گیری و غواصی مروارید مورد استفاده قرار می گیرند. مسیر عبور این لنج ها معمولا کشورهای حاشیه خلیج فارس و بنادر کشورهای آفریقایی مانند زنگبار، مومباسا و هندوستان است.
بیشتر کارگاه های ساخت لنج های چوبی در استان های بوشهر، هرمزگان، سیستان و بلوچستان، و خوزستان قرار دارند و در این مناطق می توان به تماشای ساخت لنج های باشکوه نشست. برای ساخت لنج از چوب های جنگلی مقاوم در مقابل رطوبت برای اسکلت استفاده می کنند و بدنه را با تخته های مرغوب هندی به نام سای یا چوب برمه می سازند. جالب است که در هنگام به آب اندازی لنج، یک مراسم آیینی وجود دارد و آوازهای محلی خوانده می شود که توان و همکاری سازندگان لنج یا همان گلافان را دو چندان می کند. به اشعاری که در هنگام به آب انداختن لنج می خوانند «سَلی» می گویند که معمولا محتوایی مبتنی بر درود و صلوات بر پیامبر اسلام(ص) دارند.
دانش ساخت و دریانوردی با لنج سنتی خلیج فارس در سال ۲۰۱۱ میلادی به عنوان هشتمین میراث ناملموس ایران در اجلاس اندونزی سازمان یونسکو به ثبت رسید که از قدیمی ترین صنایع بومی جنوب ایران به شمار می رود و قدمت آن نیز به دوره افشاریان باز می گردد.
کم فروغ شدن لنج سازی در ایران
لنج های چوبی دارای روح هستند و تاریخچه چند هزار ساله را با خود به دوش می کشند و این موضوع موجب ناراحتی است که این گونه لنج ها را با نمونه های فایبرگلاسی جایگزین کرده اند؛ با توجه به اینکه لنج های فایبرگلاسی زودتر ساخته می شوند، اما به مراتب زودتر از دور خارج شده و دیگر کارایی ندارند.
عمر لنج های چوبی را بیش از ۱۰۰ سال برآورد می کنند و امروزه برخی از آن ها هنوز امواج دریاها را می شکافند؛ اما عمر شناورهای فایبرگلاسی به ۲۰ سال هم نمی رسد. همچنین لنج های چوبی قابل تعمیر هستند، اما نمونه های فایبرگلاسی شان معمولا امکان تعمیر ندارند.
در سال های اخیر سازمان بنادر، دریانوردی و سازمان محیط زیست تولید و ساخته هرگونه شناورهای چوبی را ممنوع و شناورهایی با جنس فایبرگلاس را جایگزین شناورهای چوبی کرده بود. همین موضوع نیز سبب شد تا لنج سازی که از قدیمی ترین هنرهای دستی ایران است از رونق بیفتد. این روزها گلافان یا لنج سازانی که از کسب وکار افتاده اند بیشتر وقت شان صرف تعمیر، اسکراپ و فتیله کوبی شناورهای چوبی می شود و خود را از ساخت لنج های چوبی جدید بازنشسته کرده اند.
متاسفانه این روزها، کشورهایی نظیر پاکستان و هند سازنده بزرگترین لنج های چوبی در دنیا هستند ومانند لنج سازان ایرانی با مشکلات اقتصادی دست وپنجه نرم نمی کنند. به این ترتیب در سال های آینده، نام این کشورها در ساخت لنج های چوبی مطرح می شود و ایران از عرصه رقابت نیز خارج خواهد شد.
