اختلالات اولیه؛ دریای سیاه در محاصره
از زمان آغاز حمله روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲، صنعت کشتیرانی جهانی با چالش‌های بی‌سابقه‌ای روبرو شده است. دریای سیاه، که پیش از جنگ یکی از مسیرهای اصلی صادرات غلات، نفت و کالاهای فله‌ای بود، به منطقه‌ای پرخطر تبدیل شد. بر اساس گزارش‌های سازمان تجارت و توسعه سازمان ملل متحد (UNCTAD)، قیمت حمل‌و‌نقل کالاهای فله خشک مانند غلات بین فوریه تا می ۲۰۲۲ نزدیک به ۶۰ درصد افزایش یافت. این جهش قیمتی مستقیماً ناشی از اختلال در صادرات اوکراین بود؛ جایی‌که حجم صادرات غلات در ماه‌های مارس، آوریل و می ۲۰۲۲ بیش از ۹۰ درصد کاهش یافت و حتی پس از توافق صادرات غلات در ژوئن همان سال، سطوح پیشین را باز نیافت. اوکراین و روسیه پیش از جنگ حدود ۳۰ درصد از صادرات جهانی گندم و ۲۰ درصد ذرت را تأمین می‌کردند، اما جنگ منجر به کاهش قابل توجه این ارقام شد و قیمت‌های جهانی مواد غذایی را تا ۲۳ درصد در سال ۲۰۲۲ افزایش داد.
تغییر مسیرهای انرژی: افزایش هزینه‌ها و انتشارگازهای گلخانه‌ای
در حوزه حمل‌و‌نقل نفت خام، تأثیرات حتی پیچیده‌تر بوده است. تحریم‌های غربی علیه روسیه باعث تغییر مسیرهای حمل‌و‌نقل شد؛ به طوری‌که مسافت متوسط حمل نفت خام جهانی ۲.۷ درصد افزایش یافت و حجم کلی حمل‌و‌نقل ۵.۸ درصد کاهش یافت، در حالیکه انتشار گازهای گلخانه‌ای مرتبط با کشتیرانی در یک سال اول جنگ ۵.۸ درصد کمتر شد – اما این کاهش نه به دلیل کارایی، بلکه به خاطر اُفت حجم تجارت بود. گزارش‌های علمی نشان می‌دهد که انتشار دی‌اکسید کربن از کشتیرانی در منطقه دریای سیاه پس از فوریه ۲۰۲۲ به طور میانگین سالانه ۱.۴۲ درصد افزایش یافت، زیرا کشتی‌ها برای اجتناب از مناطق جنگی مسیرهای طولانی‌تری را انتخاب کردند. علاوه بر این، بیمه دریایی برای کشتی‌های عبوری از دریای سیاه و آزوف به شدت گران شد؛ نرخ بیمه جنگی برای برخی مسیرها تا ۱۰ برابر افزایش یافت و منجر به تشکیل مسیرهای جدید، مانند افزایش تجارت از طریق کانال سوئز یا دور زدن آفریقا، گردید.
تأثیر بر شبکه جهانی دریایی نیز چشمگیر بوده است. بر اساس تحلیل‌های مبتنی بر داده‌های ردیابی کشتی‌ها، صنعت دریانوردی جهانی در سال‌های ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۵ رشد کلی داشت، اما در مناطق خاصی مانند دریای سیاه و بالتیک، حمل‌و‌نقل کاهش یافت و اتصالات بندری ضعیف‌تر شد. برای مثال، حجم تجارت دریایی روسیه در سال ۲۰۲۲ حدود ۱۵ درصد اُفت کرد، در حالیکه بنادر اوکراین مانند اودسا تقریباً فلج شدند. این اختلالات زنجیره تأمین را تشدید کرد؛ کمبود نیروی کار دریایی – با توجه به اینکه حدود ۱۵ درصد دریانوردان جهانی از روسیه و اوکراین بودند – منجر به تأخیرهای گسترده در بنادر شد و هزینه‌های جهانی کشتیرانی را تا ۲۰ درصد افزایش داد. همچنین، جنگ باعث افزایش قیمت سوخت دریایی گردید؛ قیمت نفت خام برنت از حدود ۹۰ دلار در هر بشکه پیش از جنگ به بیش از ۱۲۰ دلار در ژوئن ۲۰۲۲ رسید، که مستقیماً بر هزینه‌های عملیاتی کشتی‌ها تأثیر گذاشت.
ادامه چالش‌ها در ۲۰۲۵
ریسک‌های عملیاتی فزاینده تا اوت ۲۰۲۵، این اثرات همچنان ادامه دارد. گزارش‌های اخیر نشان می‌دهد که حجم تجارت دریایی جهانی در نیمه اول ۲۰۲۵ حدود ۳ درصد رشد داشته، اما بخش انرژی و غلات همچنان تحت فشار است. برای نمونه، صادرات گاز طبیعی مایع (LNG) از روسیه به اروپا تقریباً به صفر رسیده و منجر به وابستگی بیشتر به تأمین‌کنندگان آمریکایی و قطری شده، که مسافت‌های طولانی‌تر و هزینه‌های بالاتر را به همراه داشته است. علاوه بر این، حملات پهپادی و موشکی روسیه به بنادر اوکراین در هفته‌های اخیر، مانند حمله به پالایشگاه نفت ولگوگراد در ۱۴ اوت ۲۰۲۵، ریسک‌های عملیاتی را افزایش داده و بیمه‌گران را وادار به اعمال نرخ‌های بالاتر کرده است.
افق پساجنگ: فرصت‌ها و چالش‌های پیش رو
در صورت پایان یافتن جنگ، صنعت کشتیرانی جهانی می‌تواند شاهد تحولات مثبتی باشد. عادی‌سازی تجارت در دریای سیاه احتمالاً منجر به کاهش نرخ حمل‌و‌نقل کالاهای فله خشک خواهد شد؛ بر اساس پیش‌بینی‌ها، بازگشت حجم صادرات غلات اوکراین به سطوح پیشین می‌تواند قیمت‌های جهانی حمل را تا ۱۵-۲۰ درصد کاهش دهد و تورم مواد غذایی را مهار کند. مسیرهای کوتاه‌تر برای نفت و گاز روسی، در صورت کاهش تحریم‌ها، مسافت‌های حمل را کم کرده و انتشار کربن را تا ۵ درصد پایین می‌آورد، که با اهداف زیست‌محیطی سازمان بین‌المللی دریانوردی (IMO) همخوانی دارد.
همچنین، بازگشت دریانوردان روسی و اوکراینی به بازار کار می‌تواند بحران نیروی انسانی را حل کند و تأخیرهای بنادر را کاهش دهد. با این حال، چالش‌هایی باقی خواهد ماند. بازگشت انرژی روسیه به اروپا ممکن است وابستگی‌های جدیدی ایجاد کند و نیاز به تنوع‌بخشی تأمین را برجسته سازد. علاوه بر این، بازسازی بنادر آسیب‌دیده اوکراین، مانند اودسا، ممکن است سال‌ها طول بکشد و میلیاردها دلار هزینه داشته باشد. در نهایت، پایان جنگ می‌تواند انعطاف‌پذیری شبکه دریایی جهانی را تقویت کند، اما تنها اگر با سرمایه‌گذاری در مسیرهای جایگزین و فناوری‌های دیجیتال همراه باشد. این جنگ نه تنها دریاها را پرتلاطم کرده، بلکه ضرورت بازنگری در زنجیره‌های تأمین جهانی را یادآور شده است. با توجه به مذاکرات جاری، امید به صلح می‌تواند دریچه‌ای به سوی ثبات اقتصادی باز کند، اما تا آن زمان، صنعت کشتیرانی باید با هوشیاری به پیش رود.
بلاگ خبری مکران آریا دریا
