به ماه های پایانی سال ۱۴۰۴ نزدیک می شویم و چند ماه دیگر مجدد آمارهای عجیب از گردش گری دریایی ایران منتشر خواهد شد! این در حالی است که این آمارسازی ها با واقعیت گردشگری دریایی ایران به هیچ وجه همخوانی ندارد.
واقعیت این است که گردشگری دریایی ایرانیان نزدیک به صفر است و به دلایل گوناگون مورد توجه و اقبال قرار ندارد. نگاهی به دلایل از یک سو و توجه دادن مسئولان امر برای اقدامات گسترده از دیگر سو، هدف این نوشتار است:
گردشگری دریایی چیست؟
می دانیم که گردشگری انواعی دارد و برای هر نوع یک تعریف مشخص وجود دارد. در این میان، لازم است بدانیم که بین گردشگری ساحلی و گردشگری دریایی به عنوان دو نوع متمایز از گردشگری، تفاوت جدی وجود دارد. در آمارسازی ها برخی علاقه مندند که این تفاوت جدی را نادیده بگیرند تا کمیت آمار آن ها افزایش یابد؛ اما باید دانست که این بی توجهی به تعاریف و تمایزها، نوعی خیانت برنامه ای و آماری است که برای گزارش کار کذب و فریب استفاده می شود.
به زبان ساده، گردشگری ساحلی، نوعی از گردشگری است که به ساحل ختم می شود. اما گردشگری دریایی نوعی از گردشگری است که به سمت دریا از ساحل فاصله می گیرد. به بیان دیگر، هر نوع تفریح و گردشی که در دریا انجام شود- نه در ساحل- گردشگری دریایی است که می تواند شامل هتلینگ در دریا، تفریح و شنا در دریا، تفریح در شناورهای کوچک و یا مسافرت های طولانی در دل دریا باشد. با چنین تعریفی، آمارهای نجومی –مانند وجود ۴۰ میلیون گردش گر دریایی در ایران- اشتباه محض است و چنین رقمی بنا به دلایل گوناگون معنا ندارد.
گردشگر منهای جامعه بومی
باید توجه داشت که منظور از گردش گر – مطابق با تعاریف جهانی- کسانی است که از خانه به قصد تفریح خارج شده و حداقل ۲۴ ساعت دور از خانه و دیار خود باشند و نیز برای مخارج خود هزینه بپردازند.
بنابراین دو گروه را باید از تعداد گردشگران دریایی ایران حذف کرد: یک گروه افراد بومی هستند که در کنار دریا زندگی می کنند و دیگر کسانی که برای ماموریت های اداری و شغلی با هزینه دولت یا شرکت های خود به دریا سفر می کنند. با این وصف، تعداد آماری گردشگران ایرانی باز هم کمتر شده و نزدیک به صفر خواهد بود.
دلایل کمبود گردشگری دریایی
چهار دلیل عمده برای فقر گردشگری دریایی ایرانیان وجود دارد:
کمبود امکانات دریایی، گرانی گردشگری دریایی، محدودیت تفریحات و فرهنگ گردشگری دریایی ایرانیان
آگاهان مساله همواره گرانی گردشگری دریایی را در رتبه سوم قرار می دهند، زیرا بسیاری هستند که با صرف هزینه های بیشتر برای گردشگری دریایی با کشتی های کروز به کشورهای دیگر می روند. بنابراین، با قبول گرانی سفرها و گردش های دریایی به طور عام، نمی توان آن را دلیل مهم برای گردشگری دریایی ایران محسوب کرد زیرا گردشگری دریایی ایران به مراتب می تواند از گردشگری سایر کشورها ارزان تر به حساب آورد.
اما نبود امکانات دریایی بسیار مهم است. برای مثال در کشور ما حتا یک کشتی کروز که مختص سفرهای دریایی است وجود ندارد. تنها کشتی موجود در بوشهر است که اولا بسیار قدیمی است و در ثانی به دلایل نامعلوم سال هاست که بلااستفاده مانده است. برخی شناورها به نام اتوبوس های دریایی و شبیه آن، اغلب وجه مسافربری به کشورهای همجوار را دارند و سفر دریایی بدون تفریحات دریایی دارند.
برخی شرکت های سازنده، اقدام به ساخت شناورهای تفریحی –خانوادگی کرده اند که در فاصله چند ده کیلومتری متری از ساحل می تواند سفر و تفریح روزانه عده ای از علاقه مندان را تامین کند که به دلیل تعداد کم، چندان اثری بر گردشگری دریایی نگذاشته اند. این شناورها شبیه یک کافه در دریا عمل می کنند و یک یا چند خانواده می توانند از صبح تا غروب را در دریا بگذرانند، شنا کنند، غذا بپزند و به دیگر تفریحات دریایی بپردازند.
به طور کلی، امکانات مناسبی برای توسعه گردشگری دریایی وجود ندارد و اغلب امکانات در ساحل قرار دارد که گردشگری دریایی محسوب نمی شود. گردشگری ساحلی مشخصات خود را دارد و با تفریحات دریایی یا سفر دریایی یکسان نیست.
نکته دیگر در محدودیت هایی است که در تفریحات دریایی وجود دارد. یک محدودیت دسترسی و یا گرانی استفاده از امکانات تفریحی مثل شاتل سواری، بنانا سواری، اسکی روی آب، اسکوتر زیردریایی، غواصی یا پاراسل. مثلا جت اسکی یا اسکی روی آب در دریا از مواردی هستند که برای خانواده ها بسیار گران از آب در می آیند. این است که گردشگری ساحلی معمولا به قدم زدن در کنار دریا و یا گاهی به شنا در دریا برای افراد معدودی ختم می شود.
با توجه به ویژگی های آب و هوایی دریایی که اغلب گرم و شرجی است، و نیز مجاورت آب که باعث می شود گردشگران از پوشش خاص استفاده کنند و یا موردی مانند شنا که اغلب از نظر پوشش خاص است و معمولا بانوان را بیشتر محدود می کند، باعث شده است که گردشگری ساحلی به گردشگری دریایی تبدیل نشود.
اما مساله مهم و اساسی کمبود فرهنگ گردشگری دریایی است.
نگاه به پیشینه رفتار ایرانیان نشان می دهد که گردشگری ساحلی را به گردشگری دریایی ترجیح می دهند. یک دلیل عمده آن می توان به دریاهراسی ایرانیان اشاره کرد. هراسی که در طول سده ها برای ایرانیان به وجود آمده و همچنان آثار منفی خود را نشان می دهد. شاید کمتر ایرانی هست که به سفر دریایی فکر کند.
معمولا خانواده ها سواحل شمال را به جای گردشگری دریایی می دانند و به چادر زدن در ساحل یا روشن کردن آتش و بساط کبابی قناعت می کنند. قایق سواری در مسافت کوتاه و نزدیک به ساحل هم بخشی از برنامه معدودی از خانواده هاست اما قصه از این فراتر نمی رود.
این نقص با فرهنگ سازی و با معرفی گردشگری دریایی و بیان تفاوت آن با گردشگری ساحلی و نیز تبدیل کردن گردشگری دریایی به عنوان یک تجربه با کلاس برای خانواده ها می تواند تا حد زیادی حل شود. ضمن این که همزمان باید به فکر تعدد کشتی های کروز در دریاهای ایران و معرفی سفرهای دریایی و زیبایی های آن همراه با امنیت و آسودگی آن بود.
آمارهای فریب
آمارهایی که برخی از مسئولان دولتی طی سال های گذشته اعلام کردند- مانند وجود ۴۰ میلیون گردشگر دریایی در ایران- اشتباهی است که مانع از توجه جدی به این مهم می شود. همان طور که در بالا اشاره شد، این آمارها واقعی نبوده و فقط قابلیت گزارش کار دولتی دارد نه جهت دهی به گردشگری دریایی ایرانیان. آمار مسافران دریایی بین دو تا اسکله «شهربندر»عباس تا جزیره هرمز را جزو آمار گردشگری به حساب می آورند و دیگر برای حل مساله تلاشی نمی کنند زیرا با آمار اشتباه اصل مساله را پاک می کنند.
اما اگر با شجاعت به بیان آمارهای دقیق بپردازند و خلاء بزرگ در گردشگری دریایی ایران را نشان دهند، ممکن است بخش مهمی از سرمایه های بخش خصوصی به سوی تامین این خلاء پیش برود و حال و هوای گردشگری دریایی ایران را عوض کنند.
ایران با برخورداری از سه دریا- خلیج فارس، دریای مَکُران(عمان) و دریای کاسپین می تواند ظرفیت بزرگی برای گردشگری دریایی باشد به شرطی که واقعیت ها و کمبودها دیده شوند و برای حل مساله فکر و برنامه ریزی شود.
گردشگری جهانی
دریاهای ایران – به ویژه خلیج فارس- از برند و مقبولیت جهانی برخوردار هستند؛ هم به دلیل تاریخ و هم به دلیل طبیعت جالب. این بخش از دریاهای ایران می تواند مورد توجه بخش بزرگی از گردشگران دریایی جهان باشد و باعث ارزآوری قابل توجه باشد. بنابراین، سرمایه گذاری برای گسترش گردشگری دریایی در دریاهای ایران می تواند مقرون به صرفه باشد و توجیه اقتصادی داشته باشد.
به هر روی، گردشگری دریایی در ایران نیازمند توجه جدی است. هم از نظر امکانات و هم از نظر مسائل فرهنگی و قوانین موجود. این یک بخش مهم از توسعه دریایی ایران است و نمی توان از توسعه دریایی سخن گفت، اما مقوله مهمی مانند گردشگری دریایی ایران را نادیده انگاشت.
بلاگ خبری مکران آریا دریا
