راهنمای گام‌به‌گام واردات ماهی تن؛ از ثبت سفارش تا ترخیص

بازار واردات تن‌ماهیان در ایران طی سه سال اخیر از «راهکاری مکمل» به «جزء ثابت و استراتژیک امنیت غذایی» تبدیل شده است. جهش حجم واردات از حدود ۱۰ هزار تن در ۱۴۰۱ به بیش از ۳۰ هزار تن در ۱۴۰۳، و احتمال رسیدن به ۳۵ هزار تن در ۱۴۰۴، ناشی از سه محرک اصلی است:

1. سیاست دولت برای مهار قیمت کنسرو ماهی.

2. شکاف گونه‌ای میان صید داخلی (Yellowfin/Longtail) و نیاز صنعت کنسرو (Skipjack ارزان و گوشتی).

3. شکل‌گیری دو بازار تازه و پرسود برای فیله و محصولات سوشی-گرید.

دینامیک عرضه و تقاضا در ایران (۱۴۰۲ – ۱۴۰۴)

نکتهٔ کلیدی: حتی با رتبهٔ نخست صید در غرب اقیانوس هند، فصلی‌بودن صید و ناهم‌خوانی گونه‌ها باعث می‌شود واردات نقشی بنیادین و پایدار داشته باشد.

تفکیک بازار مصرف و روند قیمت

1. کنسرو حجمی

   • تولید سالانه: ۲۵۰ – ۳۰۰ میلیون قوطی

   • قیمت ۱۴۰۳–۱۴۰۴: از ۸۷٬۵۰۰ تا ۱۰۰٬۰۰۰ تومان

   • فشار هزینهٔ تولید بالا رفته؛ مصرف دهک‌های پایین ۲۰ – ۲۵٪ افت کرده است.

2. فیله و استیک منجمد (خرده‌فروشی مدرن)

   • متوسط قیمت فیله پاک‌شده داخلی: ۴۶۰٬۰۰۰ تومان/کیلو

   • رشد سالانهٔ مرکب برآوردی (CAGR): ۱۵ – ۲۰٪

3. بازار HORECA و سوشی-گرید

   • رستوران‌های لوکس تهران (کنزو، سوشی‌خونه، کاتسو …)

   • قیمت پلاتر سوشی اسپشیال گاه بالای ۴ میلیون تومان

   • حساسیت قیمت کم، حساسیت کیفیت بسیار بالا (فیله #1، دمای ULT ≤-۳۵ °C)

فرصت‌های استراتژیک

منابع جهانی تأمین و قوانین بین‌المللی

• هاب‌های فرآوری: تایلند، اکوادور، اسپانیا، فیلیپین، چین

• مبدأهای عملیاتی ایران: امارات (هاب لجستیک و مالی)، غنا، سیشل

• IOTC ۲۰۲۵: سهمیهٔ الزامی برای همهٔ گونه‌های گرمسیری؛ قیمت Skipjack در مسیر صعود ملایم.

• گواهی MSC: هنوز در بازار داخلی اجباری نیست؛ در HORECA مزیت برندینگ جدی دارد.

زنجیرهٔ سرد و لجستیک

1. انجماد سریع (Blast Freezing) در کشتی یا ساحل: -۴۰ °C تا رسیدن مغز ماهی به زیر -۱۸ °C.

2. کانتینر ریفر ۴۰ فوت: دمای ثابت -۱۸ °C؛ برای سوشی-گرید: ULT -۳۵ °C.

3. RCM/IoT: رصد لحظه‌ای دما؛ بیمهٔ فساد باید شامل قطعی برق و خرابی کمپرسور باشد.

4. دموراژ: پس از دورهٔ آزاد، جریمهٔ روزانه (۱۴ – ۳۰ دلار)؛ برنامهٔ ترخیص دقیق حیاتی است.

فرآیند قانونی واردات (قدم‌به‌قدم)

۱. پیش‌فاکتور و ثبت سفارش در سامانهٔ جامع تجارت (کد۸رقمی).
۲. موافقت شیلات: تعیین سقف و نوع ارز (نیمایی، آزاد یا تهاتر صادراتی).
۳. مجوز قرنطینهٔ دامپزشکی: انطباق با IHR؛ گواهی سلامت مبدا باید دقیقاً عبارت Flash Frozen at -40 °C را داشته باشد.
4. گشایش LC یا حواله از دبی/چین (دور زدن محدودیت‌های دلاری).
5. حمل دریایی، بارنامهٔ یخچالی، بیمهٔ All-Risks + فساد کالا.
6. اظهار گمرکی، آزمون هیستامین (≤۵۰ ppm)، TVN و مطابقت وزنی.
7. پرداخت حقوق ورودی (۴٪ CIF) + مالیات ۹٪؛ از ۱۴۰۴ کنسرو نهایی معاف از VAT است، مادهٔ اولیه نه.
8. ترخیص، حمل داخلی با تریلی یخچال‌دار، استریلیزه و بازگردانی کانتینر.

تحلیل مالی جامع (نمونهٔ واقعی-نما)

هر ۱۰٪ نوسان نرخ نیمایی، حدود ۸٪ هزینهٔ تمام‌شده را جابه‌جا می‌کند.

ریسک‌ها و راهکارهای کاهش آن

توصیه‌های کاربردی برای بازیگران اصلی

واردکنندگان تازه‌کار

• نیچ فیله بسته‌بندی یا سوشی-گرید را هدف بگیرید؛ رقابت حجمی سخت و کم‌سود است.

• پیش‌نویس گواهی سلامت را حتماً قبل از ارسال بار تأیید کنید.

• در Seafood Expo ها حضور یافته و تأمین‌کنندهٔ تاییدشدهٔ دامپزشکی بیابید.

کارخانجات کنسروسازی

• واحد بازرگانی خارجی تخصصی راه‌اندازی کنید؛ خرید مستقیم از غنا/اکوادور هزینه را می‌شکند.

• با کارخانه‌های همسایه سردخانهٔ مشترک -۲۵ °C بزنید؛ صرفهٔ اقتصادی بالا.

سرمایه‌گذاران مالی

• روی حلقه‌های مفقوده، مثل انبار ULT حومهٔ تهران و خط بسته‌بندی MAP فیله، سرمایه‌گذاری کنید.

• نرخ بازدهٔ داخلی (IRR) در بازار پریمیوم دو رقمی و ریسک سیاستی آن کمتر از بازار حجمی است.

 چشم‌انداز ۱۴۰۴ – ۱۴۰۶

 نتیجه‌گیری

واردات تن‌ماهیان برای ایران دیگر «چارهٔ فصلی» نیست؛ ستون فقرات تغذیهٔ دریایی کشور است. آینده به بازیگرانی تعلق دارد که:

1. زنجیرهٔ سرد یکپارچه تا -۳۵ °C اجرا کنند،

2. پرتفوی متنوع (Skipjack صنعتی + فیله خانوادگی + سوشی-گرید) داشته باشند،

3. تأمین چندمبدأ و ابزارهای مالی پوشش ریسک را تلفیق کنند،

4. استانداردهای پایداری را زودتر از رقبا به مزیت برند تبدیل نمایند.

با این چهار محور، واردکنندگان و سرمایه‌گذاران می‌توانند سهم چشمگیری از رشد بازار ۱۴۰۶ به بعد را از آن خود کنند و در عین حال به ثبات قیمت سبد غذایی کشور کمک اساسی برسانند.