آیین‌نامه تردد اشخاص و وسایط نقلیه موتوری در بنادر کشور در راستای اجرای بندهای سوم و پنجم وظایف سازمان بنادر مندرج در ماده سوم آیین‌نامه این سازمان مصوب ۱۳۴۸ به‌منظور دستیابی به هدف‌هایی همچون مدیریت بهینه و کنترل ورود، خروج و تردد اشخاص و وسایط نقلیه موتوری، ارتقای سطح امنیتی و ایمنی، ارتقای شاخص‌های لجستیکی بنادر از طریق تسهیل و تسریع ترافیک درون بندر، افزایش ظرفیت عملیاتی و ارتقای بهره‌وری در محدوده بندر، کاهش ترافیک ایستا و تراکم خودروها در محدوده درب‌های ورود و خروج بندر، معابر، محوطه‌ها و پارکینگ‌ها و یکپارچگی اقدام‌ها و مدیریت واحد در تصمیم‌های مرتبط با ترافیک درون بندر تدوین شده و برای همه بنادر تابعه لازم‌الاجرا است. در ادامه، به بخش‌هایی از محتوای این آیین‌نامه، اشاره خواهیم داشت.
به گزارش ترابران، پس از بیان اهداف متصور از اجرای آیین‌نامه در ماده 1، در ماده 2 اصطلاحات به‌کاررفته در آن توضیح داده شده که شامل 32 اصطلاح است؛ از جمله:
وسایط نقلیه باری جاده‌ای: شامل انواع وانت‌بار، کامیون، کامیونت، تریلی، یدک‌کش و نیمه‌یدک‌کش و نظایر آن.
وسایط نقلیه غیرباری جاده‌ای: آن دسته از وسایط نقلیه موتوری که به‌منظور جابه‌جایی اشخاص و یا بار غیرتجاری در محوطه بندر مورد استفاده قرار می‌گیرند.
بار غیرتجاری: محموله‌هایی که به دلایل غیرتجاری توسط وسایط نقلیه غیرباری جاده‌ای وارد محوطه بندری شده و از بندر خروج نداشته مگر در موارد انجام تعمیرات و یا فرآوری از جمله مصالح ساختمانی مورد استفاده در بخش‌های مختلف بندر، تجهیزات و ماشین‌آلات موردنیاز بخش‌های اداری و عملیاتی بندر.
مجوز ورود به بندر: سند سامانه‌ای یا فیزیکی که توسط واحد صدور مجوز تردد بنادر برای تمامی وسایط نقلیه(ریلی و جاده‌ای) و اشخاص واجد شرایط جهت ورود و تردد در بندر صادر می‌شود.
حواله بارگیری (معرفی‌نامه بارگیری): سندی که به‌موجب آن وسایط نقلیه باری جاده‌ای توسط سازمان‌های ذی‌ربط (همچون سازمان راهداری و شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی) جهت بارگیری و انتقال محموله به مراجع ذی‌صلاح بندر معرفی شده و به‌ازای هر شماره پلاک صادر می‌شود. این سند الزام اولیه برای صدور مجوز ورود بابت بارگیری در بندر می‌باشد.
مجوز بارگیری: سندی که بندر صادر می‌کند و حاکی از آن است که صاحب کالا تمامی دیون مرتبط با سازمان و مترتب بر کالا را پرداخت کرده و می‌تواند برای تامین وسایط نقلیه و خروج محموله خود از بندر اقدام نماید.
مجوزهای لازم برای ورود اشخاص به بنادر
براساس آنچه در آیین‌نامه مذکور قید شده، مرجع صدور تایید مجوز در بندر، می‌بایست پس از صحه‌گذاری مدارک مندرج در این فصل، مجوز ورود اشخاص و وسایط نقلیه را صادر نماید. البته وسایط نقلیه جاده‌ای، پیش از عزیمت به بندر باید در سامانه صدور مجوز تردد (تحت مدیریت واحد صدور مجوز تردد سازمان) احراز هویت شده و طبق زمان اعلام شده در سامانه، به بندر مراجعه نمایند.
از سوی دیگر، ورود اشخاص به بندر، مستلزم همراه داشتن اسناد و مدارک معتبر هویتی است. برای هر دسته از اشخاص، مدارک ویژه‌ای درخواست می‌شود:
الف) راننده: گواهینامه، کارت ملی و یا گذرنامه معتبر، کارت هوشمند رانندگی و مجوز صادر شده توسط واحد صدور مجوز تردد
ب) کمک‌راننده: کارت ملی و کارت هوشمند رانندگی یا گذرنامه معتبر و مجوز صادر شده توسط واحد صدور مجوز تردد
پ) کارکنان بنادر: کارت تردد معتبر صادره شده توسط اداره حراست بنادر
ت) سایرین: کارت تردد صادره توسط واحد صدور مجوز تردد. در این ماده منظور از سایرین عبارتند از: اشخاصی از قبیل صاحبان کالا، نمایندگان قانونی صاحب کالا، نمایندگان شرکت‌های حملونقل، کارکنان دولتی (غیرسازمانی) و غیردولتی فعال در بندر، بازرسان و ارزیابان گمرکی و کارگران داخل بندر.
مجوزهای لازم برای ورود وسایط نقلیه به بنادر
این بخش شامل مواد 7 تا 15 است. در این موارد قانونی تصریح شده که انواع وسایط نقلیه جاده‌ای، (باری و غیرباری) برای ورود به بندر باید دارای بیمه‌نامه شخص ثالث، معاینه فنی معتبر و پلاک مجاز مطابق با استانداردهای تعیین‌شده از جانب مراجع قانونی ذی‌ربط باشند. ضمن اینکه هنگام ورود وسایط نقلیه باری جاده‌ای به پایانه‌ها و اماکن بندری باید پلاک وسایط نقلیه با شماره پلاک مندرج در اسناد مرتبط با بار (موضوع ماده 13) مطابقت داشته باشد.
کلیه وسایط نقلیه (ریلی و جاده‌ای)، موظفند قوانین، مقررات، آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های مرتبط با موضوع‌های مختلف از قبیل ایمنی و بهداشت، الزامات تخلیه و بارگیری، حمل بار، تردد در محوطه بنادر را رعایت نمایند.
در عین حال، وسایل نقلیه جاده‌ای پیش از عزیمت به بندر باید در سامانه صدور مجوز تردد (تحت مدیریت واحد صدور مجوز تردد سازمان) احراز هویت شده و طبق زمان اعلام‌شده در سامانه، به بندر مراجعه کنند
وسایط نقلیه غیرباری جاده‌ای برای ورود به محوطه بندر، باید در سامانه صدور مجوز تردد ثبت‌نام نموده و مجوز معتبر روزانه، هفتگی، ماهانه و یا حداکثر یک ساله دریافت دارند (ماده 10) هرچند ورود انواع مختلف موتورسیکلت (گازی، برقی، بنزینی و سوخت فسیلی)، دوچرخه (ساده و موتوردار)، چرخ‌دستی و اسکوتر به محدوده بندر ممنوع است. البته ورود و تردد موتورسیکلت‌های خدماتی (امدادی و انتظامی) در محوطه بنادر با هماهنگی واحد صدور مجوز مجاز خواهد بود.
در عین حال، در صورت وقوع حادثه در بندر و فراخوان نیروهای امدادی اعم از آمبولانس و آتش‌نشانی، ورود وسایط نقلیه ذی‌ربط، با انجام هماهنگی اولیه با واحد صدور مجوز، مجاز دانسته شده است.
در این بخش از آیین‌نامه تاکید شده که وسایط نقلیه باری جاده‌ای برای ورود به بندر می‌باید متناسب با رویه ورود، از سازمان متولی مربوطه اقدام به دریافت مجوز نمایند. انواع این مجوز عبارتند از:
الف- مجوز حمل بین‌شهری: مجوزی است که توسط سازمان راهداری و حملونقل جاده‌ای برای وسایط نقلیه جاده‌ای که تحت رویه‌های مختلف جهت بارگیری و یا تخلیه بار به بندر مراجعه دارند، صادر می‌شود
ب- مجوز حمل شهری: مجوزی است که توسط مراجع ذی‌صلاح برای وسایط نقلیه جاده‌ای که جهت بارگیری و تخلیه محموله و انتقال آن به / از انبارهای درون‌شهری به بندر وارد می‌شوند، صادر می‌گردد.
راننده وسایط نقلیه جاده‌ای، صاحب کالا یا نماینده قانونی وی برای ورود به پایانه‌ها و اماکن بندری باید اسناد هویتی (موضوع ماده 6) و اسناد مرتبط با بار (موضوع ماده 13) را به‌همراه داشته و در صورت لزوم ارائه نمایند.
نحوه ثبت خروج از بنادر
ماده 16 تا 20 به نحوه ثبت خروج از بنادر اختصاص دارد. در این موارد قاتونی تاکید شده که تمامی اشخاصی که مجوز ورود به محوطه بنادر را دریافت داشته‌اند لازم است خروج خود را ثبت نمایند. در صورت خروج اشخاص از بندر بدون ثبت خروج و یا در صورتی که پس از ثبت خروج وسایط نقلیه باری جاده‌ای، راننده یا همراهان وی از بندر خارج نشوند، مطابق جرائم تخلفات پیوست این آیین‌نامه اقدام خواهد شد.
انواع وسایط نقلیه جاده‌ای اعم از باری و غیرباری هم هنگام خروج از بندر باید خروج خود را ثبت نمایند و خروج کلیه وسایط نقلیه (ریلی و جاده‌ای) دارای بار تجاری که فاقد بیجک یا فاقد پروانه گمرکی هستند، از درب بندر ممنوع است.
در عین حال، وسایط نقلیه باری جاده‌ای در صورتی اجازه خروج از درب بندر را خواهند داشت که اطلاعات (تعداد و اسناد هویتی) سرنشینان آن در هنگام ورود، با هنگام خروج مطابقت داشته باشد.
در ماده 20 تصریح شده که راننده تجهیزات و وسایط نقلیه جاده‌ای دارای پلاک منطقه ویژه مستقر در بندر (به‌استثنای ماشین‌های آتش‌نشانی و آمبولانس در حال اضطرار) جهت خروج از بندر، ضروری است مجوز لازم را از مراجع ذی‌ربط اخذ و به یگان حفاظت مستقر قبل از درب خروج ارائه دهند.
مقررات ورود به بنادر
وسایط نقلیه باری جاده‌ای باید تا زمان اتمام بررسی ماموران یگان حفاظت در محدوده درب ورود بندر منتظر مانده و از ورود به بندر خودداری نمایند. (ماده 21) ضمن اینکه انواع وسایط نقلیه جاده‌ای اعم از باری و غیرباری برای ورود به محوطه بندری باید در مسیرهای تعیین‌شده تردد کنند. این در حالی است که ورود یا خروج بار تجاری به یا از محوطه بندر توسط وسایط نقلیه غیرباری ممنوع اعلام شده است
علاوه بر این، راننده و کمک وی نمی‌توانند اموری همچون تعمیرات خودرویی و شست‌وشوی وسیله حمل را به‌صورت شخصی در داخل محوطه توقفگاه انجام دهند (ماده 24) ضمن اینکه ورود هرگونه شئ اضافی (از قبیل سنگ، تایر فرسوده، منبع آب پر و…) همراه وسایط نقلیه به بندر و تخلیه آن در محیط بندر که سبب نمایش غیرواقعی وزن و خروج آن از حالت متعارف گردد ممنوع است (ماده 25).
مقررات تردد در محوطه‌های بندری
ماده 26 تا 36 مربوط به مقررات تردد در محوطه‌های بندری است. در این بخش از آیین‌نامه تاکید شده که در مسیرها و معابر داخلی بندر، رانندگان انواع وسایط نقلیه اعم از باری و غیرباری موظف به رعایت کلیه قوانین و مقررات راهنمایی و رانندگی و پیروی از علائم نصب شده هستند و رانندگان وسایط نقلیه باری باید بلافاصله بعد از ورود به بندر به محل تعیین‌شده برای بارگیری یا تخلیه مراجعه و پس از انجام تخلیه و یا بارگیری، بی‌درنگ به درب خروج مراجعه کنند.
وسایط نقلیه غیرباری جاده‌ای برای ورود به محوطه بندر، باید در سامانه صدور مجوز تردد ثبت‌نام نموده و مجوز معتبر روزانه، هفتگی، ماهانه و یا حداکثر یک ساله دریافت دارند. هرچند ورود انواع مختلف موتورسیکلت، دوچرخه، چرخ‌دستی و اسکوتر به محدوده بندر ممنوع شده است.
راننده وسایط نقلیه باری جاده‌ای غیر از مکان‌های تعیین‌شده و مجاز برای توقف، به هیچ عنوان حق توقف در مسیر تردد از درب بندر تا اماکن بندری و بالعکس را ندارد و توقف وسایط نقلیه باری جاده‌ای، در هر نقطه از محوطه‌های داخلی بندر جهت انجام اموری همچون استراحت یا تعمیرات غیراساسی و نیز هرگونه توقف اضطراری بدون اطلاع‌رسانی به یگان حفاظت، مصداق توقف غیرمجاز است (ماده 28). در عین حال، در صورت ضرورت توقف اضطراری کلیه وسایط نقلیه جاده‌ای ناشی از نقص فنی، بروز حادثه و غیره راننده باید بلافاصله و حتی‌المقدور در خارج از مسیر تردد متوقف و از روش‌های ارتباطی تعیین‌شده توسط کمیته ترافیک بندری، با یگان حفاظت بندر تماس گرفته و منتظر دستور یگان حفاظتی باشد.
در این بخش تصریح شده که رانندگان وسایط نقلیه باری جاده‌ای موظفند از مسیر یا مسیرهای تعیین‌شده در راهنمای تردد یا مشخص شده توسط علائم و تابلوهای راهنما تردد کرده و از خروج از مسیر تعیین‌شده به هر علت خودداری نماید.
علاوه بر این، استفاده از تجهیزات بندری و وسایط نقلیه خدماتی (امدادی و انتظامی) برای اموری غیر از ماموریت تعریف ده و یا خارج از زمان و محوطه تعیین‌شده، ممنوع است و راننده وسایط نقلیه باری جاده‌ای موظف است از ضوابط تردد محوطه‌های اختصاصی، ترمینال‌ها و اسکله‌ها که به تصویب کمیته ترافیک بندری رسیده است، پیروی کند.
از موارد دیگری که در این بخش مورد تاکید قرار گرفته لزوم رعایت اولویت و دسترسی‌ها و کارکردهای حمل‌ونقلی معابر در محوطه بندر (مشخص شده بر تابلوهای اطلاع‌رسانی) برای وسایط نقلیه، رسیدگی به حوادث ترافیکی در بندر مطابق قوانین و مقررات راهنمایی و رانندگی است. ضمناً راننده در صورت بروز حادثه باید بلافاصله یگان حفاظت را مطلع و از دستورهای آنان پیروی کند.
مقررات خروج از بندر
راننده و کمک وی در معابر و محوطه‌های بندری، مجاز به ترک وسایط نقلیه خود نبوده و بلافاصله پس از تخلیه و یا بارگیری نیز باید نسبت به خروج از اماکن بندری اقدام نمایند. البته در صورت اختصاصی شدن درب‌های بندر برای صرفاً ورود و یا صرفاً خروج و یا اختصاص داده شدن یک درب برای رویه یا بسته‌بندی خاص، وسایط نقلیه می‌بایست از درب تعیین‌شده به آن منظور تردد کند.
یگان حفاظت می‌تواند در مواقع لازم بر اساس ضوابط و مقررات مربوطه، بازرسی‌های تخصصی را از تمامی وسایط نقلیه موجود در بندر به عمل آورد؛ این در حالی است که وسایط نقلیه‌ای که با حکم قضایی در داخل بندر توقیف شده‌اند، تنها با ارائه حکم قضایی مبنی بر رفع توقیف، مجاز به خروج از بندر هستند.
مقررات مربوط به وسایط نقلیه حمل بار ترافیکی
در صورت وجود درب‌ها و مسیرهای ویژه برای وسایط نقلیه جاده‌ای حامل بار ترافیکی، این گونه وسایط نقلیه باید از درب‌های اختصاصی، ورود و خروج نمایند. در غیر این صورت، تردد این وسایط نقلیه باید، با هماهنگی یگان حفاظت صورت گیرد.
در عین حال، نحوه حمل بارهای ترافیکی شامل چگونگی تردد در محوطه بنادر و به‌کارگیری علائم هشداردهنده، باید مطابق با ضوابط اعلامی از سوی کمیته ترافیک بندری و نیز دستورالعمل جابه‌جایی محموله‌های ترافیکی در راه‌های کشور باشد. ضمن اینکه وسایط نقلیه جاده‌ای حامل محموله‌های ترافیکی، صرفاَ مجاز به توقف در محل تعیین شده از سوی کمیته ترافیک بندری هستند.
مقررات حمل نخاله و مصالح ساختمانی
درخواست صدور مجوز حمل نخاله و مصالح ساختمانی از معاونت فنی و مهندسی بندر به عمل می‌آید و معاونت فنی و مهندسی بندر با هماهنگی معاونت امور بندری و اقتصادی حسب مورد نسبت به صدور مجوز اقدام می‌نماید (ماده 45). وسایط نقلیه جاده‌ای حامل نخاله و مصالح ساختمانی باید اصول بارگیری و حمل مطابق با ضوابط تدوین شده توسط کمیته ترافیک بندری را رعایت نمایند. در صورت ریزش نخاله و مصالح ساختمانی بارگیری شده و ایجاد مانع یا آلوده شدن محیط بندر، مطابق جرائم تخلفات پیوست این آیین‌نامه اقدام خواهد شد (ماده 45).
مقررات مربوط به وسایط نقلیه ریلی
از ماده 47 تا 50 اختصاص به مقررات تردد وسایط نقلیه ریلی در بنادر کشور دارد. در این بخش تصریح شده که برنامه عملیاتی یا محدوده زمانی مجاز برای ورود، خروج، تخلیه، بارگیری و تردد وسایط نقلیه ریلی درون محوطه‌های بندری باید مطابق با مصوبات مربوط کمیته ترافیک بندری باشد و تردد وسایط نقلیه ریلی تنها در بازه زمانی تعیین شده توسط کمیته ترافیک بندری مجاز است. ضمناً در صورت بروز حوادث ترافیکی برای وسایط نقلیه ریلی در محوطه‌های بندری، قوانین و مقررات مربوطه از جمله آیین‌نامه راهنمایی و رانندگی و آیین‌نامه اجرایی کمیسیون‌های جلوگیری از سوانح راه‌آهن، موضوع تصویب‌نامه هیئت‌وزیران مورخ 31/5/1386 لازم‌الاجرا است.
نحوه جابه‌جایی تجهیزات و ماشین‌آلات در بنادر
جابه‌جایی و انتقال تجهیزات و ماشین‌آلات در مسیرهای دسترسی بین پایانه‌ها و اماکن بندری و اسکله‌ها باید طی هماهنگی قبلی دستگاه نظارت مربوطه با یگان حفاظت انجام شود و این جابه‌جایی، فقط در بازه زمانی تعیین شده توسط کمیته ترافیک بندری مجاز خواهد بود. علاوه بر این، مشخصات تمامی تجهیزات و ماشین‌آلات باید در سامانه صدور مجوز تردد ثبت شده و شناسه یکتا دریافت کنند.
ضمانت اجرا
معاونت امور بندری و اقتصادی سازمان بنادر به‌عنوان مرجع هماهنگی و مدیریت ترافیک در سازمان موظف است جهت اجرایی‌سازی این آیین‌نامه در بنادر کشور، دستورالعمل اجرایی مربوطه را حداکثر 6 ماه پس از تصویب آیین‌نامه در شورای عالی هماهنگی ترابری کشور، تدوین نموده و به تصویب شورای‌عالی هماهنگی ترابری کشور برساند (ماده 53). البته محدودیت‌های مقرر در پیوست این آیین‌نامه در خصوص ممنوعیت ورود به بنادر کشور ناشی از ارتکاب تخلفات، مترتب بر اشخاص حقیقی و حقوقی بوده و مشمول وسایط نقلیه نمی‌شود.
در صورت تخلف اشخاص متردد به بنادر کشور از مفاد این آیین‌نامه، یگان حفاظت بنا به تشخیص و متناسب با تخلفات صورت گرفته، می‌تواند اقدامات مقتضی را از جمله صدور دستور توقف، صدور دستور خروج از بندر، اخذ تعهد مبنی بر رعایت مقررات مربوطه توسط ایشان و در صورت لزوم ارائه گزارش موضوع به مراجع قانونی انجام دهد (ماده 55). ضمن اینکه اجرای این آیین‌نامه و دستورالعمل اجرایی مربوطه، منافاتی با وظایف ذاتی سایر بخش‌های اداری مرتبط در سازمان ندارد.
نحوه محاسبه امتیاز منفی تجمیعی تخلفات برای رانندگان وسایط نقلیه جاده‌ای
جرائم شرح داده شده در آیین‌نامه در 4 سطح دسته‌بندی شده و برای آنها مجازات در نظر گرفته شده است
تخلفات سطح 1
بار اول: بدون امتیاز منفی و تذکر کتبی با درج در سوابق
بار دوم: بدون امتیاز منفی و اخذ تعهد عدم تکرار با درج در سوابق
بار سوم و بالاتر: 5 امتیاز منفی و درج در سوابق
تخلفات سطح 2
بار اول: بدون امتیاز منفی و اخذ تعهد عدم تکرار با درج در سوابق
بار دوم: 10 امتیاز منفی و درج در سوابق
بار سوم و بالاتر: 20 امتیاز منفی و درج در سوابق
تخلفات سطح 3
بار اول: 20 امتیاز منفی و اخذ تعهد عدم تکرار با درج در سوابق
بار دوم: 50 امتیاز منفی و درج در سوابق
بار سوم و بالاتر: 100 امتیاز منفی و درج در سوابق
تخلفات سطح 4
این تخلفات به کمیته ترافیک بندری ارجاع می‌شود تا در خصوص اشخاص حقیقی و یا حقوقی متخلف، طبق ضوابط، قوانین و قراردادهای فی‌مابین، اقدامات مقتضی به عمل آید.
جرائم متناظر با سطوح تجمیعی امتیازات منفی برای رانندگان وسایط نقلیه جاده‌ای
25 امتیاز منفی: ارجاع گزارش تخلفات راننده به سازمان راهداری و اخطار در خصوص محدودیت ورود به بندر
50 امتیاز منفی: ممنوعیت ورود به تمام بنادر کشور به مدت دو ماه
100 امتیاز منفی: ممنوعیت ورود به تمام بنادر کشور به مدت یک سال
