اختصاصی مانا- بخشی از این کاهش، ناشی از شوک‌های موقتی مانند حملات شبه‌نظامیان حوثی به سواحل یمن یا تنش‌های ایران و اسرائیل است؛ اما شواهدی از یک تغییر ساختاری بلندمدت نیز وجود دارد. در واکنش به این بی‌ثباتی، بازرگانان و دولت‌ها مسیرهای خود را از طریق دماغه امید نیک و خطوط لوله جایگزین تغییر می‌دهند. در حالی که آسیا و اروپا به شدت به تنگه هرمز و تنگه مالاکا وابسته هستند، آمریکا کمتر در معرض خطر قرار دارد و چین به شدت آسیب‌پذیر است. این گزارش پنج گلوگاه دریایی با بیشترین ریسک را شناسایی، تهدیدات پیش روی آنها را ارزیابی و پیامدهای گسترده آن را برای بازارهای جهانی انرژی تشریح می‌کند.
تنگه هرمز
تنگه هرمز یک آبراه حیاتی بین ایران ،عمان و امارات متحده عربی است که حدود نیمی از صادرات روزانه نفت و میعانات گازی عربستان سعودی و امارات و تقریباً یک چهارم تقاضای روزانه نفت و میعانات گازی چین از طریق این تنگه حمل می‌شود.
تقریباً یک پنجم تجارت دریایی نفت و میعانات گازی جهان به همراه تقریباً نیمی از تولید روزانه نفت و میعانات گازی خاورمیانه یعنی حدود ۱۴ میلیون بشکه در روز از طریق این آبراه باریک به بازارهای عمده آسیایی مانند چین و هند منتقل می‌شود.
این تنگه همچنین یک مسیر کلیدی برای گاز طبیعی مایع (LNG) است . حدود یک پنجم حجم گاز طبیعی مایع (LNG) معامله شده در سطح جهان از آن عبور می‌کند. قطر حدود دو سوم از تولید روزانه گاز خود یعنی ۱۶.۳ میلیارد فوت مکعب در روز را از طریق این تنگه به کشورهایی از جمله چین، هند و کره جنوبی صادر می‌کند. در پنج سال گذشته واردات گاز طبیعی مایع چین از طریق تنگه هرمز تقریباً ۲.۵ برابر افزایش یافته و به ۲.۷ میلیارد فوت مکعب در روز رسیده است.
مرینال بهاردواج تحلیلگر ارشد انرژی در این زمینه معتقد است در صورتی‌که این تنگه بسته شود تقریباً نیمی از صادرات نفت خاورمیانه مختل و به شدت بر حمل‌و‌نقل جهانی نفت و گاز تأثیر می‌گذارد. این امر می‌تواند از یک سو منجر به افزایش شدید قیمت جهانی نفت و هزینه‌های واردات انرژی برای کشورهای وابسته شده و از سوی دیگر کل زنجیره تأمین نفت و گاز را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
برای کاهش چنین خطراتی، کشورهای منطقه در حال توسعه مسیرهای جایگزین حمل‌و‌نقل نفت می‌باشند . این مسیرها شامل خط لوله نفت خام شرق به غرب عربستان سعودی با ظرفیت ۵ میلیون بشکه در روز، خط لوله نفت خام ابوظبی امارات متحده عربی با ظرفیت ۱.۸ میلیون بشکه در روز و خط لوله گوره -جاسک ایران است که یک مسیر صادراتی اضافی را با دور زدن تنگه هرمز فراهم می‌کند.
تنگه مالاکا
تنگه مالاکا بزرگترین گلوگاه تجاری جهان است که روزانه حدود ۲۴ میلیون بشکه نفت و گاز از این مسیر جابه‌جا می‌شود . این گذرگاه باریک بین اقیانوس هند و اقیانوس آرام یک کریدور حیاتی برای انتقال بیشتر نفت خام و گاز طبیعی مایع LNG خاورمیانه به آسیا، از جمله مصرف‌کنندگان اصلی چین و ژاپن است.
چین با ۵۰ درصد از کل حجم جابه‌جایی بیشترین سهم واردات نفت خام و میعانات گازی را از طریق این مسیر به خود اختصاص داده است، در حالی‌که عربستان سعودی با ۲۵درصد از این سهم صادرکننده پیشرو است. از زمان کووید به بعد جریان نفت و گاز از طریق این تنگه تا سال ۲۰۲۴، به ۲.۱ میلیون بشکه در روز افزایش یافته است. اگرچه این مسیر به دلیل دزدی دریایی و سرقت شناخته شده است، اما امسال هیچ حادثه بزرگی گزارش نشده است.
تنگه باب المندب
تنگه باب المندب به دومین گلوگاه اصلی خاورمیانه و تهدید بالقوه دیگری برای ثبات تجارت جهانی نفت و گاز تبدیل شده است. این آبراه دریای سرخ را به خلیج عدن و دریای عرب متصل می‌کند و به عنوان مسیری حیاتی برای کشتی‌هایی که بین کانال سوئز و اقیانوس هند در رفت و آمد هستند، به شمار می‌رود.
کانال سوئز مصر به همراه خط لوله SUMED با ظرفیت ۲.۵ میلیون بشکه در روز، دریای سرخ را به مدیترانه متصل می‌کند و یک کریدور حیاتی برای جریان‌های انرژی جهانی تشکیل می‌دهد.
قبل از حملات شبه نظامیان حوثی به کشتی‌های تجاری و نفتکش‌ها در اواخر سال ۲۰۲۳، تنگه باب المندب حدود ۱۲ درصد از تجارت جهانی نفت از طریق دریا را به خود اختصاص می‌داد. افزایش حملات در دسامبر ۲۰۲۳ باعث شد حجم حمل‌و‌نقل روزانه از طریق این تنگه تنها در مدت 6 ماه ۵۰ درصد کاهش یابد. از آن زمان تاکنون ترافیک پایین‌تر از سطح عادی باقی مانده است.
بسته شدن کامل احتمالی این تنگه کشتی‌هایی را که از خلیج عدن حرکت می‌کنند را مجبور می‌کند که به طور کامل کانال سوئز را دور بزنند و به اطراف دماغه امید نیک هدایت شوند . این انحراف مسیر باعث افزایش زمان سفر و هزینه‌های حمل بار قابل توجهی می‌شود و فشار بیشتری را بر زنجیره‌های تأمین انرژی جهانی وارد می‌کند که از قبل تحت فشار بوده‌اند.
دماغه امید نیک
دماغه امید نیک در بخش جنوبی آفریقای جنوبی به عنوان یک مسیر جایگزین حیاتی برای تجارت دریایی جهانی ظهور کرده است و هم اکنون ۸ تا ۱۰ درصد از ترافیک کشتیرانی جهان را مدیریت می‌کند.
کل جریان نفت از طریق این مسیر در سال ۲۰۲۳ به ۶ میلیون بشکه در روز کاهش یافت که نسبت به ۷ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۲۱ به دلیل کاهش تقاضا از سوی چین همچنین کاهش سطح تولید در سراسر کشورهای آفریقایی و روی آوردن کشورهایی مانند هند به سمت تأمین‌کنندگان نفت خام روسیه، پایین آمده است .
وضعیت این دماغه در سال ۲۰۲۴ به طرز چشمگیری تغییر کرد. ترافیک نفت در امتداد مسیر دماغه امید نیک تقریباً ۵۰ درصد افزایش یافت و به ۸.۷ میلیون بشکه در روز رسید، زیرا تشدید حملات شبه‌نظامیان حوثی در تنگه باب المندب و کانال سوئز شرکت‌های بزرگ کشتیرانی را بر آن داشت تا مسیر کشتی‌ها را تغییر دهند تا از دریای سرخ اجتناب کنند.
۴۰ درصد از نفت خام حمل شده از طریق این دماغه به مقصد بود که حدود یک سوم آن از آمریکا و تقریباً یک چهارم آن از آمریکای جنوبی بود. همچنین تولیدکنندگان در خاورمیانه مانند عربستان سعودی و عراق حجم قابل توجهی از نفت خام مورد نظر برای اروپا را به جای کانال سوئز از طریق دماغه امید نیک حمل کردند. با وجود هزینه‌های بالا و زمان طولانی‌تر حمل‌و‌نقل، بازرگانان به دلیل خطرات امنیتی کمتر، دماغه امید نیک را ترجیح می‌دهند. در مقایسه با سایر گلوگاه‌های جهانی، این تنگه در حال حاضر یکی از امن‌ترین مسیرهای دریایی برای حمل‌و‌نقل نفت خام است.
تنگه‌های ترکیه
تنگه‌های ترکیه تقریباً 5 درصد از تجارت جهانی نفت دریایی را تشکیل می‌دهند که این موضوع اهمیت استراتژیک آنها را برجسته می‌کند. تنگه‌های ترکیه یک مسیر دریایی باریک و استراتژیک حیاتی که دریای مدیترانه و دریای سیاه را به هم متصل می‌کنند در واقع کلید حمل‌و‌نقل انرژی جهانی هستند. این مسیر که اروپا و آسیا را از هم جدا کرده و کاملاً توسط ترکیه کنترل می‌شود، شامل آبراه‌های بسفر استانبول و داردانل در شمال غربی ترکیه است. این مسیر به عنوان یک نقطه ترانزیت اصلی برای محموله‌های نفت و گاز طبیعی مایع (LNG) از منطقه خزر و روسیه به بازارهای آسیایی و اروپایی عمل می‌کند. در سال 2023، حدود 3.5 میلیون بشکه نفتِ خام در روز و نیم میلیارد فوت مکعب در روز LNG از این تنگه‌ها عبور کرد. رقم‌های مشابهی نیز برای سال ۲۰۲۵ پیش‌بینی شده است.
جریان نفت از طریق تنگه‌های ترکیه در سال‌های اخیر نوسان داشته است. پس از همه‌گیری کووید حجم ترانزیت از ۳.۵ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۲۰ به ۳.۴ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۲۱ کاهش یافت. در سال ۲۰۲۲ به دلیل درگیری روسیه و اوکراین که حجم صادرات اوکراین به ۳.۲ میلیون بشکه در روز رسید.
با وجود این چالش‌ها، جریان حمل نفت در سال ۲۰۲۳ به ۳.۴ میلیون بشکه در روز افزایش یافت و انتظار می‌رود در سال ۲۰۲۴ ثابت بماند، زیرا داده‌های کامل برای این سال هنوز گزارش نشده است. روسیه همچنان بزرگترین عامل ترافیک نفت از طریق این کریدور است و حدود ۴۰ درصد از نفت خام حمل شده از طریق این تنگه‌ها به ترکیه تحویل داده می‌شود.
در پایان باید گفت مسیرهای جایگزین برای کاهش اختلالات احتمالی خط لوله باکو-تفلیس-جیحان است که نفت را از میادین دریای خزر جمهوری آذربایجان به بندر جیحان ترکیه در مدیترانه منتقل می‌کند.
همچنین خط لوله عراق-ترکیه که بسته شده بود اخیراً قرار است برای صادرات نفت خام از منطقه کردستان عراق بازگشایی شود. تنگه‌های ترکیه علیرغم اهمیت با خطرات عملیاتی و ژئوپلیتیکی متعددی روبه‌رو هستند. ماهیت باریک و پر پیچ و خم این آبراه‌ها، خطر حوادث دریایی و نشت نفت را افزایش می‌دهد. در حالی‌که تنش‌های منطقه‌ای و دخالت‌های سیاسی همچنان تهدیدات بالقوه‌ای را برای ثبات و امنیت این مسیر ایجاد می‌کنند.
ترجمه :بهاره قهرمانی
منبع : Rystad Energy
بلاگ خبری مکران آریا دریا
