اشتغال زنان در بخش دریا، همچون موجی نو در عرصه تحولات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کشورهای مختلف مطرح شده است.
تین نیوز |
قرن بیست ویکم با خود وعده های تازه ای در حوزه عدالت جنسیتی، گسترش فرصت های برابر و بهره گیری حداکثری از سرمایه انسانی به همراه آورد و صنعت دریا نیز از این قاعده مستثنا نیست.
به گزارش تین نیوز به نقل از روزنامه اقتصاد سرآمد، اگرچه در بسیاری از نقاط جهان، کشتی، بندر، لجستیک دریایی و مشاغل مرتبط همواره قلمرویی مردانه تلقی می شده اند، اما امروز تصویر جهانی از مشارکت زنان در این حوزه ها در حال تغییر است. بااین حال، راهی که زنان برای تثبیت حضور خود در این بخش باید طی کنند، خالی از موانع نیست. چالش ها و فرصت هایی که در این مسیر پدیدار می شوند، نه تنها معطوف به وضعیت زنان، بلکه آینه ای از میزان توسعه یافتگی، عدالت اجتماعی، نگرش های فرهنگی و سیاست گذاری های کلان اقتصادی کشورهاست.
مرتضی فاخری، دکترای مدیریت بازرگانی و ارشد حمل ونقل دریایی در نوشتاری اختصاصی برای این روزنامه به بررسی فرصت ها، چالش ها و موانع موجود در مسیر اشتغال زنان در بخش دریا و اقتصاد دریامحور پرداخته است. این مطلب را در ادامه می خوانید:
برخلاف تصورات اولیه، دریا تنها به معنای موج، کشتی و افق نیست، بلکه بستری است که صنایع متعددی را در بر می گیرد: از کشتیرانی و ماهیگیری گرفته تا خدمات بندری، انرژی های فراساحلی، اقیانوس نگاری، پژوهش های علمی، حقوق دریایی، بیمه حمل ونقل، مهندسی دریایی، گردشگری ساحلی و غیره. هریک از این حوزه ها به گونه ای می توانند محل حضور زنان باشند، اگر بستر لازم برای مشارکت آنان فراهم شود، اما واقعیت آن است که ساختارهای سنتی حاکم بر صنایع دریایی، هنوز با نگرش غالب مردانه هدایت می شوند. سهم زنان از اشتغال مستقیم دریایی در جهان، طبق آمارهای بین المللی کمتر از ۲درصد است؛ در ایران این سهم بسیار اندک تر و غالباً در بخش های پشتیبانی یا اداری خلاصه می شود.
چالش های فرهنگی اشتغال زنان در دریا
یکی از مهم ترین موانع، وجود کلیشه های فرهنگی و اجتماعی درباره نقش زنان است. تصور غالب بر این است که مشاغل سخت، خشن، نیازمند طاقت بدنی بالا یا دوری های طولانی از خانه، مناسب زنان نیست. این نگاه، نه تنها در میان عوام جامعه، بلکه حتی در میان برخی سیاست گذاران نیز ریشه دوانده است. در چنین فضایی، زنان با مقاومت های نانوشته ای مواجه اند که مانع از پذیرش یا ارتقای شغلی آن ها می شود. به عنوان نمونه، زنی که علاقه مند به فعالیت در عرشه کشتی یا مسئولیت های عملیاتی در بندر است، ممکن است از سوی مدیران یا همکاران خود با بی اعتمادی مواجه شود، نه به دلیل ناتوانی، بلکه به دلیل تصور غلطی که نسبت به قابلیت های زنان وجود دارد.
در کنار مسائل فرهنگی، فقدان زیرساخت های حمایتی نیز یکی از موانع جدی حضور زنان در مشاغل دریایی است. مشاغل دریایی عموماً با شرایط خاصی همراه هستند؛ ساعات کاری نامنظم، دوری از خانواده، سکونت در کشتی، کار در محیط های خشن و متغیر آب وهوایی. در این شرایط، عدم وجود امکانات بهداشتی و رفاهی متناسب با نیازهای زنان، می تواند مانعی مضاعف برای جذب و نگهداشت آنان باشد. به علاوه، نبود سازوکارهای حمایتی مانند بیمه های خاص، مرخصی های متناسب با نیاز زنان، امکانات نگهداری از فرزندان و خدمات مشاوره ای نیز موجب شده است که بسیاری از زنان علی رغم علاقه مندی، از ورود به این حوزه صرف نظر کنند.
فرصت های اشتغال زنان در بخش دریا
فرصت هایی نیز در این بخش قابل شناسایی است که می تواند راهگشای مشارکت گسترده تر زنان باشد. تحولاتی که در حوزه فناوری های دریایی و دیجیتالی سازی رخ داده، مشاغل جدیدی را خلق کرده که الزاماً فیزیکی و مردانه نیستند. برای مثال، کنترل و مانیتورینگ عملیات دریایی، تحلیل داده های اقیانوسی، طراحی سیستم های ناوبری، مدیریت سامانه های لجستیکی، امنیت سایبری بندری و غیره، مشاغلی هستند که نیازمند مهارت های علمی، تحلیلی و دیجیتال اند، نه زور بازو. این دسته از مشاغل دریایی فرصت مغتنمی برای زنان ایجاد کرده اند تا بدون مواجهه با محدودیت های جسمانی یا فرهنگی، در این عرصه نقش آفرینی کنند.
تقویت آموزش های دریایی برای زنان نیز یکی از راهکارهای اثربخش برای افزایش حضور آنان است. در سال های اخیر، برخی دانشگاه های دریایی در ایران اقدام به پذیرش دانشجویان زن در رشته های مرتبط با صنایع دریایی کرده اند که این خود گامی روبه جلو تلقی می شود، اما صرف ورود به دانشگاه کافی نیست؛ حلقه اتصال آموزش به اشتغال باید با سیاست های حمایتی دولت و تغییر نگرش بخش خصوصی کامل شود. در غیر این صورت، زنان فارغ التحصیل ناگزیر از تغییر مسیر شغلی خواهند شد.
تجربه های بین المللی چه می گوید؟
سازمان های بین المللی مانند IMO (سازمان بین المللی دریانوردی) نیز تلاش های مؤثری برای توانمندسازی زنان در بخش دریا انجام داده اند. برنامه هایی چون «زنان در دریانوردی» (Women in Maritime) با هدف شبکه سازی، آموزش و ترویج حضور زنان در این عرصه طراحی شده اند. بهره گیری از این ظرفیت های بین المللی و هم راستاشدن با روندهای جهانی، می تواند موقعیتی ممتاز برای ایران فراهم کرده تا از استعدادهای نیمی از جمعیت خود به بهترین شکل استفاده کند.
تجربه برخی کشورها نشان می دهد که حضور زنان در بخش دریا نه تنها به ارتقای بهره وری کمک کرده، بلکه اثرات مثبت اجتماعی نیز در پی داشته است. در نروژ، سوئد، کانادا و نیوزیلند، افزایش حضور زنان در صنعت دریایی با افزایش رضایت شغلی، کاهش تعارضات محیط کار، رشد نوآوری و ارتقای کیفیت تصمیم گیری همراه بوده است. این موضوع نشان می دهد که مشارکت زنان، نه فقط یک انتخاب اجتماعی، بلکه ضرورتی اقتصادی است.نکته ای که نباید از آن غفلت کرد، این است که اشتغال زنان در بخش دریا، بدون تغییر در ساختارهای کلان سیاست گذاری و نگرش جامعه ممکن نیست. دولت ها باید با تدوین مقررات حمایتی، تدوین آیین نامه های ایمنی و رفاهی ویژه زنان، مشوق های مالی برای شرکت هایی که زنان را استخدام می کنند و همچنین فرهنگ سازی رسانه ای، زمینه را برای حضور برابر زنان فراهم آورند. از سوی دیگر، خود زنان نیز باید با اعتمادبه نفس، پیگیری حقوق خود، شبکه سازی حرفه ای و افزایش توانمندی های فردی، در این مسیر گام بردارند.
نتیجه گیری
امروزه در برخی بنادر کشور، شاهد ورود تدریجی زنان به حوزه های عملیاتی هستیم. زنانی که در اتاق های کنترل، بخش های فنی یا برنامه ریزی های بندری مشغول به فعالیت اند، نشان می دهند که مسیر آغاز شده است، هرچند هنوز بسیار ناهموار است. همچنین در کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران، زنان در بخش هایی چون حقوق و بیمه، بازرگانی، امور قراردادها و حتی در مواردی در امور دریانوردی و نقشه برداری دریایی مشغول به کارند، گرچه هنوز راه درازی تا حضور معنادار آنان در عرشه ها باقی مانده است.
در مجموع باید اذعان داشت که اشتغال زنان در بخش دریا، بخشی از پازل بزرگ تر عدالت اجتماعی و بهره وری اقتصادی است. در جهانی که سرمایه انسانی مهم ترین دارایی کشورها به شمار می رود، نادیده گرفتن ظرفیت های نیمی از جامعه، نه تنها تبعیض آمیز، بلکه از منظر اقتصادی نیز غیرعقلانی است. تحول در این عرصه، مستلزم یک عزم ملی، تغییر نگرش های فرهنگی، بازطراحی سیاست های آموزش و اشتغال و پیوند زدن مزیت های رقابتی زنان با نیازهای واقعی صنعت دریایی است. اگر دریا قرار است افق تازه ای از توسعه را به روی کشور بگشاید، بدون حضور زنان، این افق هرگز به بلوغ نخواهد رسید.
بلاگ خبری مکران آریا دریا
