مانا- صنعت حملونقل دریایی – که بیش از ۹۰ درصد تجارت جهان را بر دوش می‌کشد – در قلب این دگرگونی ایستاده است. جهان آماده ورود به سال ۲۰۲۶ می‌شود؛ سالی با نوسان‌های تازه، اما فرصت‌هایی برای بازسازی و نوآوری سبز.
آتش‌بس اقتصادی واشنگتن و پکن
توافق موقت میان آمریکا و چین در سوم نوامبر ۲۰۲۵، به‌منزله‌ی آتش‌بسی تجاری بود. بر اساس این توافق، دو کشور برای یک سال تعرفه‌های تلافی‌جویانه را تعلیق کرده و هزینه‌های بندری متقابل را کنار گذاشتند. پکن نیز متعهد شد خرید محصولات کشاورزی آمریکایی – از جمله سویا – را افزایش دهد. این پیمان از دهم نوامبر اجرایی شد و واکنش آن در بنادر شانگهای و کانتون بلافاصله احساس شد: حجم کانتینرها تا ۵ درصد افزایش یافت و شاخص اعتماد تجاری کمی بهبود پیدا کرد.با وجود این، سایه تردید همچنان پابرجاست. کارشناسان معتقدند اثر واقعی توافق تنها تا پایان ۲۰۲۶ دوام دارد، زیرا تضادهای ژئوپلیتیکی میان دو قدرت، عمیق‌تر از آن است که با یک توافق موقت رفع شود. در کوتاه‌مدت اما، هزینه‌های لجستیکی جهانی حدود ۱۵ درصد کاهش یافته و تورم اندکی مهار شده است. برای ایران، این وضعیت فرصتی دوگانه پدید آورده: افزایش ظرفیت صادرات غیرنفتی از بنادر جنوبی.
جنگ اوکراین؛ دریای سیاه، میدان مین تجارت
در جبهه شرق اروپا، جنگ همچنان بیداد می‌کند. حمله اوکراین به بندر توپسه روسیه در پنجم نوامبر 2025 صادرات سوخت را متوقف و نرخ حملونقل را تا ۲۰ درصد افزایش داد. مسیرهای جایگزین از طریق رومانی و بلغارستان به مرز اشباع رسیده‌اند. در ظاهر، انتشار گازهای گلخانه‌ای ناشی از کشتیرانی در این منطقه نزدیک به ۱۸ درصد کاهش یافته، اما هزینه جهانی حملونقل ۱۰ میلیارد دلار افزایش یافته است. تحریم‌های تازه آمریکا علیه ناوگان روسی، بیمه کشتی‌ها را دو برابر گران‌تر کرده و ۴۰ شناور تجاری آسیب دیده‌اند. نتیجه مستقیم، کاهش ۵ درصدی عرضه‌ی غلات و رشد ۳ درصدی قیمت جهانی مواد غذایی است. در صورت تداوم درگیری، کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند مسیرهای شمالی اروپا در ۲۰۲۶ متراکم‌تر شوند و بنادر مدیترانه‌ای، از جمله پیرئوس یونان، توان رقابت خود را از دست بدهند.
اجلاس برزیل و سخت‌گیری سبز بر دریا
در شهر بلِیم، دروازه‌ی ورودی آمازون، اجلاس COP۳۰ از دهم تا بیست‌ویکم نوامبر برگزار شد. تمرکز امسال بر انتقال انرژی و حفاظت از طبیعت بود، اما پیامدهای آن مستقیماً متوجه ناوگان جهانی کشتی‌هاست. بر اساس تصمیم‌های تازه، خطوط کشتیرانی موظف به کاهش قابل‌توجه انتشار گازهای گلخانه‌ای و حرکت به سوی سوخت‌های کم‌کربن خواهند بود.افزایش ۲۵ درصدی هزینه‌ی سوخت، فشار سنگینی بر صنعت وارد می‌کند، اما زمینه‌ای تازه برای فناوری‌های پاک می‌گشاید. ایالات متحده در حالی از صندوق‌های سبز حمایت مشروط کرده که رویکرد فسیلی خود را نیز ادامه می‌دهد؛ شکافی آشکار میان واشنگتن و اروپا. در مقابل، کشورهای در حال توسعه – از جمله ایران – برای تأمین فناوری‌های سبز و بازسازی ناوگان، به سرمایه و انتقال دانش نیاز فوری دارند.
گروه هفت؛ امنیت بر موج‌ها
وزرای خارجه‌ی گروه هفت در بیانیه‌ی ماه مارس ۲۰۲۵، امنیت دریایی را به اولویت جهانی بدل کردند. نشست تابستانی کاناناسکیس، مبارزه با قاچاق و مهاجرت غیرقانونی را با سیاست‌های حملونقل درهم تنید و به افزایش ظرفیت تعمیر کشتی‌ها در بنادر مدیترانه انجامید. هم‌زمان، صندوق‌های حمایتی برای ارتقای بنادر آفریقایی ایجاد شد تا بخشی از افزایش ۳۰ درصدی هزینه‌ی حملونقل از مسیر کیپ‌تاون جبران شود.این تحرکات، ثبات نسبی در خاورمیانه و خلیج فارس ایجاد کرده، اما اتکای فزاینده به زیرساخت‌های دیجیتال و مسیرهای اقیانوسی، ریسک‌های سایبری را بالا برده است.
تحریم اجلاس G۲۰؛ شکاف تازه در جنوب
در هشتم نوامبر، دونالد ترامپ اعلام کرد آمریکا در اجلاس گروه بیست آفریقای جنوبی شرکت نخواهد کرد؛ تصمیمی که با ادعای «تبعیض علیه سفیدپوستان آفریقای جنوبی» همراه بود. این تحریم، ریاست آفریقای جنوبی را تضعیف و مذاکرات تجاری را مختل کرد. واکنش صریح سیریل رمافوزا، رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی – که این اقدام را «غیرمسئولانه» خواند نیز نتوانست از اثرات اقتصادی آن بکاهد.
در پی این تصمیم، سرمایه‌گذاری‌های آمریکایی در بنادر کیپ‌تاون و دوربان کاهش یافت و مسیرهای هند-اروپا طولانی‌تر و پرهزینه‌تر شدند. تمرکز G۲۰ بر نابرابری جهانی اگرچه در ظاهر اقدامی اخلاقی است، اما در عمل رشد اقتصادی را تا ۱.۵ درصد کند کرده است.
افق ۲۰۲۶؛ میان نوسان و نوآوری
پیش‌بینی سازمان تجارت جهانی نشان می‌دهد رشد تجارت جهانی در سال آینده ۲.۵ درصد کُند می‌شود. کاهش واردات آمریکا، افزایش نرخ سوخت و هزینه‌های نوسازی ناوگان از عوامل اصلی‌اند. با این حال، همان‌قدر که تهدیدها پررنگ‌اند، نشانه‌هایی از نوسازی ساختاری نیز دیده می‌شود.توافق چین و آمریکا، زنجیره‌های تأمین را بازطراحی می‌کند؛ گروه هفت فناوری‌های دیجیتال را برای ردیابی کشتی‌ها به‌کار می‌گیرد؛ و کشورهایی چون ایران، در صورت بهره‌گیری از موقعیت ژئوپلیتیکی خود، می‌توانند از مسیرهای جایگزین سود ببرند. جهانِ پس از توفان ۲۰۲۵ شاید آرام‌تر نباشد، اما هوشیارتر و سبزتر خواهد بود.
جمع‌بندی
دریاها همواره آیینه‌ی سیاست‌اند. از واشنگتن تا بلِیم، از کیپ‌تاون تا شانگهای، تصمیم‌های امروز بر امواج فردا نقش می‌زنند. ایالات متحده شاید بار دیگر کانون تغییر باشد، اما در این دگرگونی، هر کشتی و هر بندر نقشی تعیین‌کننده دارد. آینده تجارت جهانی نه در آسمان سیاست، که در عمق آب‌ها رقم خواهد خورد.
*وحید باسره روزنامه‌نگار حوزه حمل و نقل
بلاگ خبری مکران آریا دریا
