چابهار، عروس سیستان و بلوچستان سرزمین پارس؛ تنها بندرایرانی که به فضای اقیانوسی دسترسی دارد و با کشورهای پاکستان، هند، چین و افغانستان مراوده تجاری دارد.
تین نیوز |
چابهار، عروس سیستان و بلوچستان سرزمین پارس؛ تنها بندرایرانی که به فضای اقیانوسی دسترسی دارد و با کشورهای پاکستان، هند، چین و افغانستان مراوده تجاری دارد.
به گزارش تین نیوز به نقل از اقتصاد سرآمد، این بندر استراتژیک و زیبا از سه نظر تجاری، گردشگری و نظامی قابل اهمیت است. اما آنچنان که باید در سایه سوءمدیریت، بدسلیقگی، نبود تبلیغات حرفه ای در سطح بین المللی برای جذب سرمایه گذار و گردشگر، نبود زیرساخت های بروز و هوشمند جهانی برای اقامت تمامی اقشار تجاری و توریستی و… این مهم بصورت کامل انجام نشده است. این بندر می تواند به یک قطب خاص در موارد نامبرده بدل شود و سایه خود را هم برفضای تجاری بر کشورهای همسایه شرقی و هم بر فضای اقیانوسی بیندازد.
بندر اقیانوسی چابهار به دلیل موقعیت راهبردی اش، که نزدیک ترین راه دسترسی کشورهای محصور در خشکی آسیای میانه (افغانستان، ترکمنستان، ازبکستان، تاجیکستان، قرقیزستان و قزاقستان) به آب های آزاد است، اهمیت فراوانی دارد و ساخت و ساز و سرمایه گذاری فراوانی در آن صورت می گیرد؛ از جمله ساخت اسکله و افزایش گنجایش بارگیری کشتی های اقیانوس پیما (در خلیج چابهار) و ساخت راه آهن به سوی آسیای میانه و احداث فرودگاه بین المللی. این بندر یکی از مهمترین چهارراه های کریدور شمال-جنوب بازرگانی جهانی است.
چابهار علاوه بر موقعیت بازرگانی، دارای جاذبه های فراوان تاریخی، طبیعی و گردشگری است. آب و هوای این شهر و پیرامون آن همیشه بهاری و معتدل است و به همین دلیل چابهار (چهاربهار) نامیده می شود. چابهار به عنوان یکی از مراکز علمی و آموزشی سیستان و بلوچستان می باشد، در حال حاضر حدود ۱۳ مرکز آموزش عالی در این شهر بنا شده است و بیش از ۱۰ هزار دانشجو در این شهر درحال تحصیل هستند.
آشنایی با پیشینه بندر چابهار
در دوره قاجار در سال ۱۲۷۰ قمری، ابراهیم خان بهزادی بمی به حکومت بمپور انتخاب شد و در عصر حکمرانی او دولت وقت ایران بلوچستان را تصرف کرد. در سال ۱۲۸۱ قمری، ابراهیم خان قلعه محکم «ایرافشان» که تسخیرناپذیر به نظر می رسید را تصرف کرد و بدین ترتیب قدرت دولت مرکزی را تا نزدیکی کوهک و چابهار و گواتر توسعه داد.چابهار اما در سال ۱۲۸۹ قمری در تصرف اعراب مسقط قرار گرفت. انگلیسی ها و به ویژه شخص گلداسمیت که برای حکمیت مرزی بین ایران و منطقه کلات تحت نفوذ انگلیس منصوب شده بود نیز از ادعای اعراب مسقط بر چابهار پشتیبانی می کردند. برای جلوگیری از چنین تهدیداتی، دولت ایران دست به کار شد و ابراهیم خان در سال ۱۲۸۹ قمری بندر چابهار را تصرف کرد تا قدرت خود را بسط دهد.
در سال ۱۳۰۴ خورشیدی، دولت قاجار تلاش کرد حاکمیت خود را بر چابهار تثبیت کرده و سردار دین محمدخان داماد دوست محمدخان را سرکوب نماید. در گزارش فرمانده قسمت کرمان در دهم اسفند ماه ۱۳۰۴ به وزارت جنگ، بر ضرورت مقابله با دین محمدخان و ایجاد پادگان نظامی در چاه بهار و برقراری نظم در امور گمرک این شهر تأکید شده است. در سال ۱۳۰۷ خورشیدی، عملیات نظامی علیه دوست محمدخان آغاز شد و در بهمن ماه همان سال آخرین حکومت بلوچستان سقوط کرد. با حذف دوست محمدخان از معادلات سیاسی بلوچستان، قدرت دولت مرکزی در این ایالت، و از جمله در چابهار به طور کامل تثبیت شد.
در سال ۱۳۵۲ هجری شمسی طرح جامع راه اندازی بندر چابهار آغاز شد و در همین راستا قراردادهایی نیز با پیمانکاران منعقد گردید. پس از انقلاب، عملیات راه اندازی بندر پس از وقفه ای چند ساله این پروژه از سر گرفته شده و در سال ۱۳۶۲ عملاً به بهره برداری رسید البته تکمیل این پروژه تا چند سال بعد نیز ادامه پیدا کرد.
اهمیت موقعیت اقتصادی و تجاری چابهار
براساس پیش بینی محققان سازمان ملل در زمینه حمل و نقل بین المللی، حدود نیمی از حمل ونقل جهان میان خاور دور با سایر نقاط دنیا انجام می شود. از مجموع ۳ کریدور حمل ونقل جهانی که کارشناسان سازمان ملل برای این امر پیش بینی کرده اند، ۲ کریدور از ایران می گذرد و چابهار نقطه عبور جنوبی ترین کریدور شرقی–غربی جهان خواهد بود. این کریدور از «دروازه ابریشم» در چین آغاز می شود و قلب اقتصاد این کشور را تغذیه کرده و به سرزمین آسیای جنوب شرقی می پیوندد و پس از طی این مسیر وارد هندوستان شده و با پوشش مهمترین شهرهای این ناحیه مانند کلکته، ناکپور، جایپور، حصیرآباد، کراچی و بن قاسم به چابهار می رسد.
بندر چابهار به دلیل موقعیت راهبردی، که نزدیک ترین راه دسترسی کشورهای محصور در خشکی آسیای میانه (افغانستان، ترکمنستان، ازبکستان، تاجیکستان، قرقیزستان و قزاقستان) به آب های آزاد است از اهمیت فراوانی برخوردار است و سازندگی و سرمایه گذاری فراوانی در آن صورت می گیرد؛ از جمله ساخت اسکله و افزایش گنجایش بارگیری کشتی های اقیانوس پیما و ساخت راه آهن به سوی آسیای میانه و احداث فرودگاه بین المللی. این بندر یکی از مهم ترین چهارراه های کریدور شمال-جنوب بازرگانی جهانی است. به گفته مسئولان افغانستان در سال ۱۴۰۳، عمده بازرگانی خارجی این کشور از مسیر چابهار انجام می شود.
چابهار دارای چند منطقه یا بخش است؟
بخش قدیمی و جدید شهر چابهار، بخش ساحلی لنج های ماهیگیران که در منطقه قدیمی شهر و همچنین در ساحل کنارک نزدیک به فرودگاه، منطقه آزاد تجاری و صنعتی با ۱۴۰ کیلومتر مربع مساحت، اسکله بارگیری و تخلیه بار شامل الف: اسکله قدیمی شهید کلانتری ب: اسکله جدید خاتم الانبیا.
تمام این مناطق در پیرامون خلیج چابهار واقع شده است. منطقه آزاد چابهار با مساحت ۱۴ هزار هکتار در منتهی الیه جنوب شرقی ایران در ۲۵ درجه و ۲۰ دقیقه عرض شمالی و ۶۰ درجه و ۲۷ دقیقه طول شرقی در شرق خلیج چابهار و در کنار آب های دریای مکران قرار دارد. این منطقه به وسیله شبکه حمل و نقل زمینی و هوایی از شمال به کشورهای آسیای میانه و افغانستان، از شرق به پاکستان و از جنوب به اقیانوس هند اتصال می یابد. دسترسی مستقیم به آب های آزاد و قرارداشتن در خارج از خلیج فارس و همین طور عدم آسیب پذیری در مواقع بروز بحران، موقعیت استراتژیکی را برای ایجاد یک گذرگاه ارتباطی بین کشورهای آسیابی میانه و سایر کشورهای جهان فراهم آورده است. بنا بر نظر سازمان ملل، چابهار یکی از مهم ترین راه های کریدور شرق-غرب و جنوبی ترین راه این کریدور است.
چابهار؛ دروازه ورود غرب به شرق
چابهار به عنوان دروازه ورود شرق به غرب هرچند برای تحقق این نقش ارتباطی رقبای بزرگی همچون مناطق آزاد «صحار» و «دقم» عمان و «گوادر» پاکستان را در کنار خود می بیند، اما مزیت های نسبی و طبیعی آن سبب شده تا رقبا نیز به اهمیت ژئوپلتیک و اقتصادی این منطقه اذعان و اعتراف کنند. این منطقه از مزیت های اقتصادی بی نظیری در مقایسه با سایر مناطق همجوار برخوردار است که از جمله دسترسی آن به بازار ۶۰۰ تا ۸۰۰ میلیون نفری افغانستان، کشورهای آسیای میانه و مشترک المنافع، همچنین روسیه و شمال آفریقا و ارتباط آن ها با اروپای شرقی می توان اشاره کرد.
با این حال، نداشتن زیرساخت های اساسی از جمله جاده ترانزیتی، ریل و فرودگاه از جمله ضعف های اساسی این منطقه محسوب می شود که سبب شده تا در دو دهه گذشته فراز و فرودهای زیادی را شاهد باشد. مشکلاتی که البته این روزها رو به کاهش است و با پیشرفت فیزیکی ۶۵ درصدی راه آهن، بهره برداری از بندر و آغاز عملیات اجرایی فرودگاه بین المللی چابهار، چرخ توسعه این خطه که روزگاری به سختی قادر به حرکت بود امروز روان تر می چرخد.
منطقه آزاد چابهار به دلایلی از جمله نزدیکی به آب های آزاد دارای اهمیت بسیار است، اما تاکنون سرمایه گذاران و فعالان اقتصادی این منطقه به دلیل تفاوت مقررات امکان دسترسی به بندر شهید بهشتی را نداشتند و بیشتر بندرعباس را برای امور تجاری خود انتخاب می کردند. منطقه آزاد چابهار با ظرفیت ها، توانمندی ها و معافیت های مالیاتی ۲۰ ساله نقش ملی و بین المللی برای توسعه، رونق و جهش تولید و تجارت شرق کشور بویژه استان سیستان و بلوچستان دارد، وجود منطقه آزاد، بندر شهید بهشتی با ظرفیت تخلیه و بارگیری سالانه هشت و نیم میلیون تن کالا و پهلوگیری کشتی های اقیانوس پیما و فعالیت بندر شهید کلانتری، چابهار را به یکی از نقاط مهم اقتصادی منطقه تبدیل کرده است.
چابهار با داشتن جاذبه های متعدد گردشگری و فراهم شدن برخی زیرساخت های لازم بهترین زمینه را برای جذب گردشگر بویژه از کشورهای همجوار از جمله پاکستان، افغانستان، هند و عمان دارد. چابهار به عنوان یکی از مراکز تجارت جهانی، ترانزیت کالا و قطب گردشگری می تواند در توسعه اقتصادی داخلی و خارجی تاثیرگذار باشد و موقعیت مناسب منطقه آزاد چابهار و استقرار صنایع و کارخانه های بزرگی نظیر فولاد، پتروشیمی و دیگر کارگاهها و واحدهای بزرگ و کوچک پیش بینی شده این منطقه را به قطب مهم صنعت و تجارت تبدیل می کند.
نقش بندر چابهار در مسیر ترانزیتی شمال به جنوب
سه مسیر اصلی کریدور شمال جنوب شامل مسیر غربی (روسیه- آذربایجان- ایران-هند)، مسیر میانی یا ترانس خزر (روسیه-ایران-هند) و مسیر شرقی (روسیه-آسیای مرکزی-ایران-هند) است. در مسیر شرقی، بندر چابهار در جنوب شرقی ایران در استان سیستان و بلوچستان از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا تنها بندر ایرانی است که دسترسی مستقیم به اقیانوس هند دارد و هزینه حمل و نقل کالا را کاهش می دهد. همچنین در چارچوب توافقنامه ترانزیت سه جانبه بین ایران، هند و افغانستان، تلاش های موفق هند پروژه ترانزیت چابهار را از تحریم های یکجانبه آمریکا مستثنی کرد تا فضای تنفس و حیاتی برای ایران و همچنین روسیه به عنوان دو کشور تحت تحریم باشد.
در میان سه مسیر فوق، مسیر شرقی از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا بخش شرقی و مناطق مرکزی روسیه را از طریق قزاقستان و ترکمنستان به بنادر جنوبی ایران و همچنین هند و کشورهای عربی در حاشیه جنوبی خلیج فارس متصل می کند. مسیر شرقی با حرکت اولین قطار در جولای ۲۰۲۲ میلادی به طور رسمی راه اندازی شد. بنابراین، شاخه شرقی یک واقعیت است و اکنون شش قطار در مسیر زمینی از روسیه به هند از طریق ترکمنستان و ایران فعالیت می کنند که نشان دهنده افزایش تمایل به حمل و نقل ریلی از روسیه به هند است.
اما اگر به نقشه ایران دقت کنیم، بندر چابهار در منتهی الیه جنوب شرقی ایران در استان سیستان و بلوچستان نسبت به بندرعباس و تنگه هرمز، مسیر نزدیک تری برای روسیه و آسیای مرکزی برای دسترسی به ایران و هند فراهم می کند. اما در خصوص بندر چابهار، ظرفیت های ترانزیتی و تجاری آن و سرمایه گذاری روسیه در این پروژه ترانزیتی، نکات و ملاحظات زیر را در نظر داشت:
بندر چابهار تنها بندر ایرانی است که دسترسی مستقیم به اقیانوس هند دارد و به آن «دروازه طلایی» به افغانستان و آسیای میانه گفته می شود. در واقع، بندر چابهار اولین «بندر عمیق» ایران است. ایران در دهه اخیر توسعه بندر چابهار را در چارچوب «طرح ویژه توسعه مکران» به پیش می برد. این طرح دارای سه افق بلندمدت ۲۰۲۰، ۲۰۳۰ و ۲۰۴۰ است و ایران سرمایه گذاری کلانی برای توسعه سواحل مکران و بندر چابهار، در بخش های اقتصاد، اجتماعی و نظامی-امنیتی انجام داده است. به نظر می رسد تلاش ایران برای اجرای پروژه ترانزیتی بندر چابهار بخشی از هدف بلندمدت کشور برای تبدیل شدن به یک هاب ترانزیتی منطقه ای باشد.
نقش و جایگاه بندر چابهار زمانی افزایش یافت که هند، ایران و افغانستان توافقنامه تاریخی سه جانبه ای را در تهران برای توسعه بندر راهبردی چابهار به عنوان یک نقطه کلیدی در «کریدور ترانزیتی و حمل و نقل افغانستان» امضا کردند. البته اخیراً ازبکستان به عنوان تنها کشور محصور در آسیای مرکزی به آن پیوسته است. پس از توافق سه جانبه ترانزیتی ایران، هند و افغانستان، ظرفیت ترانزیتی بندر چابهار به ۸ میلیون تُن در سال افزایش یافته است. در مرحله دوم توسعه، ظرفیت بندر چابهار به ۳۳ میلیون تُن افزایش می یابد.
اگرچه دولت دونالد ترامپ در ۱۸ می ۲۰۱۸میلادی، ایالات متحده را به طور یکجانبه از توافق هسته ای ایران (برجام) خارج کرد، اما تلاش های موفقیت آمیز لابی هند برای معافیت پروژه ترانزیت چابهار از تحریم های یکجانبه آمریکا و «سیاست فشار حداکثری» دولت ترامپ (۲۰۱۸-۲۰۲۰) علیه تهران به نتیجه رسید. در واقع، هند به پروژه ترانزیت چابهار به عنوان بخشی از «استراتژی گردنبند الماس» در برابر استراتژی «رشته مروارید» چین و همچنین دور زدن رقیب سنتی پاکستان، به ویژه برای مقابله با سرمایه گذاری عظیم چین در توسعه بندر گوادر پاکستان و همچنین کریدور اقتصادی چین و پاکستان نگاه می کند.
بلاگ خبری مکران آریا دریا
