به گزارش تین نیوز به نقل از ایرنا، کاهش سطح آب دریای خزر در سال های اخیر، زنگ خطر جدی برای محیط زیست، منابع طبیعی و اقتصاد دریا محور استان های شمالی کشور به ویژه مازندران را به صدا درآورده است.
این پدیده که ناشی از عوامل متعددی همچون تغییرات اقلیمی، کاهش ورودی رودخانه ها، تبخیر بالا و بهره برداری بی رویه از منابع آبی است، موجب عقب نشینی خط ساحلی، تهدید اکوسیستم های حساس، کاهش ظرفیت صید و آسیب به زیرساخت های گردشگری و بندری شده است.
در همین راستا، کشورهای حاشیه دریای خزر شامل ایران، روسیه، آذربایجان، ترکمنستان و قزاقستان، طی نشستی منطقه ای، راهکارهای مقابله با این بحران را بررسی کردند. این نشست با هدف تقویت همکاری های علمی، فنی و مدیریتی برای حفظ پایداری منابع آبی خزر و جلوگیری از تشدید بحران برگزار شد.
از سوی دیگر، سازمان حفاظت محیط زیست ایران با هدف حفظ پهنه های آبی متصل به خزر از جمله تالاب انزلی، میانکاله، گمیشان و خلیج گرگان، اقداماتی نظیر لایروبی آبراهه ها و انتقال آب از ساحل به این مناطق را در دستور کار قرار داده است. این اقدامات با هدف جلوگیری از خشکیدگی، حفظ تنوع زیستی و تداوم حیات اکولوژیک این زیست بوم های ارزشمند انجام می شود.
کارشناسان محیط زیست تأکید دارند که مقابله با این روند نگران کننده نیازمند مدیریت یکپارچه منابع آبی، احیای تالاب ها، کاهش آلاینده ها و پایش مستمر سطح آب است. همچنین نقش رسانه ها، نهادهای مردمی و آموزش عمومی در ارتقای آگاهی و مطالبه گری اجتماعی بسیار حیاتی است.
نیازمند دیپلماسی منطقه ای
دریای خزر، به عنوان بزرگ ترین دریاچه جهان، نه تنها میراث طبیعی منطقه بلکه محور توسعه اقتصادی، شیلات، حمل ونقل و گردشگری استان های شمالی کشور است. حفظ آن، نیازمند هم افزایی منطقه ای و اقدام فوری ملی است.
مدیرکل بنادر و دریانوردی مازندران با اشاره به بازدید معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه از بندر نوشهر گفت که در جریان بازدید از ظرفیت های اقتصادی بندر، پیشنهاد شد در مذاکرات بین المللی، موضوع اثراتی که ناشی از کاهش تراز آب دریای خزر روی تجارت حمل و نقل دریایی شمال دارد مبنای تصمیم گیری ها قرار گیرد.
حمید قنبری معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه روز -جمعه- هفته گذشته با هدف بازدید از ظرفیت های اقتصادی و طرح های زیرساختی منطقه ویژه اقتصادی بندر نوشهر به غرب مازندران سفر داشت.
در این ارتباط سعید کیاکجوری افزود: در فرآیند این بازدید، این مسوول کشوری با قابلیت های اقتصادی بندر از جمله تعداد های پست اسکله، انبارها، تجهیزات، ناوگان حمل و نقل دریایی آشنا شد و توضیحاتی با نوع فعالیت های حمل و نقل دریایی واردات و صادرات، نوع کالاها وارداتی و صادراتی که از طریق این بندر انجام می گیرد، داده شد.
وی اظهار کرد: یکی از مهم ترین موضوعات در این بازدید عوامل تهدید زا ناشی از کاهش سطح تراز آب دریای خزر و اثراتی که روی تجارت دریایی شمال کشور می گذارد مطرح شد به هر شکل این اتفاق روی پهلو دهی کشتی ها، قیمت های تمام شده کالا های وارداتی و صادراتی بی تاثیر نبوده است.
مدیرکل بنادر و دریانوردی مازندران گفت: نکته مهم تر آنکه موضوع انتخاب قابلیت های در دریای خزر بوده و انتقال کالاهایی که از طریق خشکی میان کشور ایران و کشورهای سی آی اس انجام می گیرد، تشریح شد منتهی مهم ترین موضوع پیشنهادی این بود در رایزنی ها، مذاکرات بین المللی و یا به عبارتی توافقات چندجانبه به اثرات و عواقب کاهش تراز آب دریای خزر روی تجارت حمل و نقل دریایی خزر به طور جدی تر پیگیری و مبنای تصمیم گیری ها قرار گیرد.
کیاکجوری افزود: از زمان عهده دار شدن این مسوولیت از آبان ماه سال ۱۴۰۱ تاکنون، یکی از مهم ترین راهبرد های اولویت دار با هدف تسهیل در تردد کشتی ها از مسیر آبراه برای پهلوگیری در حوضچه، موضوع لایروبی بوده به طور طبیعی اگر این طرح اجرایی نمی شد به یقین شاهد تعطیلی این بندر بودیم.
وی خاطرنشان کرد: هم اینک عملیات لایروبی با جدیت در حال انجام بوده و اگرچه تردد کشتی از طریق این راه دسترسی به حوضچه بندر انجام می گیرد اما با ادامه روند کاهش سطح تراز آب دریای خزر نگران عواقب فعالیت های آینده تجارت حمل و نقل دریایی شمال کشور در دریای خزر هستیم.
باید فکر عاجلی اندیشید
پیشتر مدیرکل مرکز علوم جوی و اقیانوسی سازمان هواشناسی کشور خاطرنشان کرده بود که در رابطه با افت تراز آب دریای خزر باید فکر عاجلی اندیشید و راهکارهای مناسب ارائه کرد که این مهم نیازمند همت پنج کشور اطراف دریای خزر یعنی جمهوری اسلامی ایران، روسیه، جمهوری آذربایجان، ترکمنستان و قزاقستان است.
بهزاد لایقی یادآور شد: از دهه ۷۰ شمسی کمیته هماهنگی آب و هواشناسی دریای خزر با حضور نمایندگانی از سازمان های هواشناسی پنج کشور یاد شده ایجاد شد که همه ساله مسائل مذکور را مورد بررسی و گزارش گیری قرار می دهند و شرایط آینده آن را پیش بینی می کنند.
به گفته او، در موافقت نامه ای که این کمیته تهیه و به امضای پنج کشور یاد شده رسانده است، پایش مستمر وضعیت تراز آب و همچنین ایجاد شبکه یکپارچه این کشورها در دستور کار قرار گرفته و همه ساله به میزبانی یکی از این کشورها بررسی جلسات در دستور کار قرار می گیرد که جلسه امسال در سنت پترزبورگ روسیه برگزار شد.
وی تصریح کرد: در سال جاری نسبت به سال گذشته کاهش ۳۰ سانتی متری تراز سطح آب دریای خزر نسبت به سطح استاندارد اتفاق افتاد که منجر به پسروی آب در شیب های کم از جمله سواحل قزاقستان و روسیه شد. این پسروی در سمت ایران کمتر بود، به طوری که بیشترین میزان پسروی در استان گلستان و کمترین آن در گیلان مازندران به ثبت رسید. تقویت دیپلماسی منطقه ای، راهبرد مهم برای مقابله با افت تراز آب دریای خزر
وی در عین حال خاطرنشان کرد: حوضه آبریز رودخانه ولگا به عنوان یکی از منابع اصلی تامین کننده آب دریای خزر، ارتباطی به آب شدن یخ های اقیانوس منجمد شمالی ندارد و بیشترین میزان آب دریافتی این رودخانه از رشته کوه های قفقاز و اطراف آن است.
این مقام مسئول سازمان هواشناسی یادآور شد: در سال های اخیر سدهای متعددی روی ولگا ساخته شد و شاهد کاهش میزان دبی آب این رودخانه بودیم، اما آنطور که روس ها اعلام کرده اند آب سدها به صورت کنترل شده مورد استفاده قرار می گیرد و چنانچه بخواهیم ورودی آب بیشتری از سوی رودخانه ولگا به دریای خزر داشته باشیم باید بهره وری از منابع آبی کنترل شده باشد و تصمیم جدیدی در این پنج کشور گرفته شود.
وی ادامه داد: پیش بینی شده طی ۳۰ تا ۴۰ سال آینده با توجه به شرایط اقلیمی، کاهش تراز آب بیشتری در دریای خزر اتفاق بیفتد و بخش عمده ای از مناطق شمالی این دریا خشک شود اما اینکه کلاً خشک و از روی نقشه محو شود دور از ذهن است.
میانکاله و تالاب انزلی در معرض تهدید
فوق دکتری مهندسی عمران- محیط زیست از آمریکا اظهار کرد: آن چه که در شرایط فعلی همه باید مد نظر قرار دهند، ایران باید خود را برای روزهای ناگوار پسروی آب دریای خزر آماده کند.
دکتر عزیر عابسی گفت: خشک شدن تالاب های منتهی به خزر از جمله تهدیدهایی است که پسروی آب دریای خزر برای ایران مشکل ساز خواهد شد.
وی با بیان این که همان گونه که در چند سال اخیر برخی از تالاب های منتهی به دریای خزر در شمال ایران خشک شد، خاطر نشان کرد: در شرایط فعلی این پسروی ها بدون تردید برای میانکاله و تالاب انزلی مشکل ساز خواهد شد و باید خود را برای شرایط سخت آماده کنیم.
این کارشناس محیط زیست افزود: رودخانه بزرگ ولگا که بزرگترین رودخانه اروپا است به تنهایی حدود ۸۵ درصد آب دریای خزر را تامین می کند.
این دانش آموخته رشته محیط زیست از آمریکا ضمن بیان این مطلب که با توجه به این که سدهای ساخته شده بر روی رودخانه ولگا برای ۷۰ سال گذشته است نه ۱۰ سال اخیر، اضافه کرد: سدسازی های موجود در ولگا به تنهایی عامل اصلی شتاب در پسروی آب دریای خزر نیست.
عابسی گفت: بر اساس جدیدترین تحقیقات علمی انجام شده تغییرات اقلیمی، گرمایش زمین و تغییر مسیر بادها عامل اصلی پسروی آب دریای خزر است.
وی با بیان این مطلب که به طور حتمی باید در ایران یک کارگروه ویژه ای با حضور متخصصین برجسته دانشگاهی تشکیل شود، ادامه داد: این گروه باید با مطالعه صدها مقاله و تحقیقاتی که خود انجام می دهند راهکارهای مناسبی برای این موضوع پیدا کنند.
تعطیلی در انتظار بنادر شمال خزر
عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل اظهار کرد: با توجه به سرعت فعلی پسروی آب خزر تا پایان قرن فعلی ۹ تا ۱۸ متر عمق آب دریای خزر پسروی خواهد که این حجم پسروی بنادر شمال دریای خزر را از کار خواهد انداخت.
وی با بیان این مطلب که در شمال دریای خزر عمق آب به حدود پنج متر خواهد رسید، افزود: گستره پسروی ها و خشکی خزر در شمال بزرگترین دریاچه جهان به مراتب بیشتر از قسمت جنوبی آن خواهد بود.
عابسی ادامه داد: هر چند عمیق ترین قسمت های خزر که حدود یک هزار و ۲۵ متر است در محدوده ایران و نزدیکی استان گیلان واقع شد اما پسروی ها برای ایران هم آسیب های فراوانی خواهد داشت.
این استاد دانشگاه اضافه کرد: در شرایط فعلی تحت هیچ شرایطی نباید اجازه داد که برج سازی در محدوده دریای خزر رواج پیدا کند و حفظ زمین های پسروی شده این دریا باید از دغدغه جدی مدیران ارشد کشور و استانهای شمالی باشد.
این چهره دانشگاهی گفت: با ورود دستگاه های قضایی و انتظامی به همراه سازمان ثبت و اسناد کشور تحت هیچ شرایطی نباید برای این اراضی سند صادر شود.
عابسی افزود: بدون تردید زمینی که برای آن سند صادر شود پس از آن پروانه ساخت صادر و ساحل دریای خزر مملو از برج های بلندی خواهد شد که دیگر نمایی برای خزر باقی نمی ماند.
صاحبنظران برجسته دانشگاهی در حوزه محیط زیست ضمن ابراز نگرانی از پسروی های گسترده آب دریای خزر خواستار بررسی دقیق علمی و کارشناسی دلایل پسروی گسترده آب دریای خزر در چند سال اخیر و از طرف دیگر ارائه راهکارهای مناسب برای مقابله با این پدیده را خواستار شدند.
این کارشناسان تاکید دارند مدیریت این مطالعه ها باید در سطح ملی و در استانهای شمالی هم با میدان داری استانداری ها به صورت گسترده درباره این پدیده انجام شود.
هر چند بسیاری بر این باورند با توجه به این که رودخانه بزرگ ولگا حدود ۸۵ درصد آب دریای خزر را تامین می کند، سد سازی ها بر روی آن را مهم ترین عامل اصلی پسروی آب خزر می دانستند اما کارشناسان ممتاز دانشگاهی می گویند که تحقیقات جدید نشان از آن دارد که این امر نمی تواند به تنهایی علت اصلی پسروی های گسترده آب خزر باشد و تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین به همراه تغییر مسیر بادها را مهمترین عامل پسروی آب خزر است.
کارشناسان دانشگاهی هشدار دادند با سرعت فعلی که پسروی های آب خزر انجام می شود تا پایان قرن آب بزرگترین دریاجه جهان بین ۹ تا ۱۸ متر پسروی خواهد کرد. این پسروی گسترده زمینه ای برای خشکی خزر در قسمت شمالی آن خواهد شد چون عمق این دریاچه در قسمت شمالی آن حدود پنج متر است.
هر چند در قسمت های جنوبی دریای خزر در محدوده ایران عمق دریای خزر به یک هزار و ۲۵ متر می رسد و شاید تا یک هزار سال دیگر این دریا در محدوده ایران خشک نشود اما ساحل خزر در شمال ایران صدها متر عقب نشینی خواهد کرد.
دریای خزر ۲ چاله بسیار بزرگ در میانه و جنوب خود دارد که بسیار حیرت انگیز است، پس خشک شدن کامل دریای خزر منتفی است اما کارشناسان ضمن تایید تداوم پسروی های آب دریای خزر این امکان را می دهند که در چند سال آینده سواحل خزر شاید کیلومترها در عمق این دریا نفوذ کند اما خزر به شکل کامل خشک نمی شود.
نوسانات آب برای همه دریاچه های جهان یکسان است که بستگی به ورود آب رودخانه ها و میزان شدت تبخیر این دریاچه ها دارد و الگوی متفاوتی با آب های آزاد جهان دارند که به خاطر آب شدن یخ قطب ها سطح آب آنها بر خلاف دریاچه ها بالا می آید.
دهه ۶۰ تراز آب دریای خزر به حدی بالا آمد که وزارت کشور به ناچار موج شکن هایی را کنار ساحل با سنگ چینه های فروان ایجاد کرد که در حال حاضر به خاطر پسروی آب خزر همه آن سواحل به پارکینگ ماشین تبدیل شد و سنگها بیرون از دریا ماندند.
کارشناسان معتقد هستند تمام دریاچه های جهان وقتی ورودی آب رودخانه ها به این دریاچه کم شود تراز آب بهم خورده و تراز آن کاهشی خواهد شد. تراز بارش و تبخیر در دریاچه ها همیشه منفی است و میزان تبخیر آب به مراتب بیشتر از بارشی است که بر سطح دریاچه می بارد که خزر هم از این امر مستثنی نیست.
صاحبنظران بر این اصل تاکید دارند با توجه به روند موجود تا ۲۰ سال آینده خلیج گرگان و میانکاله بسیار عقب نشینی و خشک خواهند شد و باید خود را برای آن روزهای سخت آماده کنیم.
ایجاد چالش در زیرساخت ها، کاربری های اقتصادی، اجتماعی، اختلال در روند فعالیت بنادر و دریانوردی، صید و صیادی، خشک شدن ذخایر آبی وابسته به دریای خزر (تالاب ها – خلیج ها) افزایش عرصه ساحل، دخل و تصرف انسانی به حریم دریا و اثرات منفی بر آبخوان های ساحلی از جمله اثرات عقب نشینی و کاهش تراز سطح دریای خزر از جمله تبعات منفی ناشی از عقب نشینی دریای خزر است.
براساس آمار مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر از کاهش ۲ متری سطح آب این دریا از سال ۱۳۷۵ تاکنون خبر داد و در سال گذشته سطح آب این دریا ۲۶ سانتی متر کاهش یافته است.
بر اساس مطالعه صورت گرفته در سال ٢٠١٧ مشخص شد که آب خزر تا سال ٢٠۵٠ پسروی خواهد داشت و این پسروی بنا به گفته کارشناسان به علت تغییرات اقلیمی است که احتمال افزایش هم دارد در حالی که حدود ۵۰ درصد پسروی دریایی خزر به سرعت تبخیر آب در آن بر می گردد و در صورتی این روند با این سرعت ادامه یابد ٢٠ تا ٢۵ درصد مساحت خزر در بخش شمالی که سواحل روسیه را شامل می شود، کاهش خواهد داشت.
نتایج این مطالعات همچنین نشان داده فقط در سال های ۱۳۹۳ تا ۱۴۰۰ سطح آب دریای خزر با کاهش حدود ۵۰ سانتیمتری مواجه بوده که این رخداد به عقب نشینی دریا از ۱۰ متر تا ۱۰۰ متر در سواحل مختلف منجر شده است.
بلاگ خبری مکران آریا دریا
