در آستانه بروز مشکلات جدی برای کانال های آبی ترانزیتی مهمی چون سوئز و پاناما، حمل و نقل ریلی به عنوان محتمل ترین جایگزین، درحال رقابت جدی با ترانزیت دریایی است.
به گزارش تین نیوز به نقل از پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی، ترانزیت بین المللی مانند دیگر بخش های تجارت جهانی، امری کاملاً پویا بوده و در طی زمان نقشه مسیرهای موجود بر اساس تغییرات ژئوپولیتیکی تغییر می کند. به عنوان مثال، شاید تا پنج سال پیش، کمتر کسی به مسدود شدن مسیرهای تجاری و ترانزیتی روسیه و یا استفاده از خطوط کشتیرانی دریای خزر به عنوان مسیر جایگزین راه ابریشم جدید یا همان طرح کمربند و جاده (BRI) چین فکر می کرد. اما امروز، این تغییرات بزرگ در سطح جهانی رخ داده و بسیاری از مسیرهای قدیمی جای خود را به مسیرهای جدید داده اند.
اهمیت کانال های آبی ترانزیتی جهان
کانال های آبی از گذشته نقش بسیار مهمی در برقراری ارتباط بین خشکی های بزرگ جهان داشته و سبقه این موضوع به قرن ها پیش باز می گردد. اهمیت این کانال ها زمانی مشخص خواهد شد که بدانیم کشوری چون مصر به نوشته وب سایت تحلیل آماری Statista، در سال ۲۰۲۳ حدود ۷۴۳ میلیون دلار از طریق دریافت عوارض عبور کشتی های باری از کانال سوئز درآمد داشته است. با این حساب، بخش مهمی از درآمد ملی و رشد اقتصادی کشورهای دارای کانال های آبی ترانزیتی از همین طریق بوده و از این حیث، از اهمیت زیادی برخوردار هستند.
از سوی دیگر، همین کانال ها در تنش های ژئوپولیتیک مانند تنش های فعلی دریای سرخ و یا دوران جنگ جهانی دوم، نقش به سزایی در تعیین نتیجه درگیری ها ایفا خواهند کرد. نکته مهم اینکه اکثر کانال های آبی بر اساس مفاد مندرج در حقوق بین المللی عمومی (حقوق آبراه ها و دریاها) جزو آب های تحت حاکمیت ملی کشورها بوده و از این حیث، تفاوت آشکاری با تنگه های آبی مانند تنگه هرمز دارند. لذا کشورهایی چون مصر، پاناما یا مالزی نقش مهمی در دوران تنش های بین المللی ایفا خواهند کرد.
تغییرات ژئوپولیتیک و کانال های ترانزیتی
به گزارش روابط عمومی شرکت راه آهن جمهوری اسلامی ایران، جغرافیای سیاسی و حمل و نقل بین المللی مفاهیمی پویا بوده و ممکن است ظرف مدت چند ماه، نقاط مختلفی از کره زمین از اهمیت خاصی برخوردار شده و یا اهمیت ذاتی خود را از دست بدهند. کانال های بزرگ ترانزیتی جهان نیز در حال حاضر تا حد زیادی درگیر این پویایی شده و مشهورترین آنها، سرنوشتی نامعلوم پیدا کرده اند.
در حال حاضر، دو کانال مهم ترانزیتی جهان یعنی سوئز و پاناما در حال از دست دادن اهمیت خود هستند. هر دو کانال، با معضل کاهش سطح آب مواجه هستند که این موضوع، تردد بسیاری از کشتی های غول پیکر جهان را با مشکل مواجه ساخته است. به عنوان مثال، می توان به مشکل ایجاد شده در تردد کشتی مشهور Ever Green در کانال سوئز در سال ۲۰۲۱ اشاره کرد که علاوه بر ایجاد اختلال جدی در ترانزیت دریایی میان آسیا و اروپا، قیمت حامل های سوخت را نیز تا حد زیادی افزایش داد.
همین موضوع طی هفته های اخیر برای کانال پاناما نیز به وجود آمده و بسیاری از کشتی های بزرگ جهان مانند کشتی های خطوط کشتیرانی «مرسک» طی روزهای گذشته تردد خود از این کانال را ملغی کرده اند. از سوی دیگر، افزایش تنش میان ونزوئلا و گویانا بر سر فیلدهای تازه اکتشاف شده نفتی و یا تنش های دریای سرخ نیز امنیت و اهمیت تجاری این دو کانال را زیر سؤال برده است. در حقیقت، دو موضوع تنش های ژئوپولیتیک و مساله کاهش سطح آب ناشی از تغییرات آب و هوایی دو عامل بزرگ تهدیدکننده آینده دو کانال مهم سوئز و پاناما محسوب می شوند.
آیا شبکه ریلی جای کانال های آبی را خواهد گرفت؟
اکنون مهم ترین جایگزین جدی برای کانال های آبی مذکور، توسعه شبکه ریلی و جایگزین سازی آن با این کانال ها است. در پاناما، مقامات دولتی این کشور روز دوشنبه (۲۴ دی ماه) با انتشار بیانیه ای رسمی اعلام کردند که دلایل و نگرانی های تجار برای جایگزین سازی شبکه ریلی و مسیر خشکی به جای عبور از کانال پاناما را درک کرده و به آن احترام می گذارند.
در خصوص کانال سوئز نیز باید گفت که شبکه ریلی شورای خلیج فارس (GCC) بر اساس آخرین طرح منتشر شده از سوی شورا، قرار است پس از عبور از عربستان سعودی و اردن به سمت مصر کشیده شود و در حقیقت، بار ترانزیتی منطقه خلیج فارس از طریق ریل به آفریقا منتقل خواهد شد.
در تنگه باب المندب نیز دو کشور مراکش و اسپانیا قرار است به بهانه برگزاری جام جهانی ۲۰۳۰، قطار سریع السیر مسافری و باری مشترک خود را مورد ساخت و بهره برداری قرار دهند. نکته مهم در خصوص جایگزین سازی تدریجی حمل و نقل ریلی به جای کانال ها اینجاست که با توجه به عبور مسیرهای ریلی از داخل خاک حاکمیتی کشورها، امنیت مسیر به مراتب بالاتر از مسیر کانال های آبی است که همین موضوع به ویژه در دوران تنش های ژئوپولیتیکی می تواند بسیاری حائز اهمیت باشد.
مورد دیگر اینکه مسیرهای خشکی بر خلاف آبراه ها دست کم طی سال های آتی و در میان مدت، مورد تهدیدهایی چون کاهش سطح آب و تغییرات جغرافیایی این چنینی نخواهند بود و به نظر می رسد مسیرهای قابل اعتماد تری برای بلند مدت هستند.
لذا، آنچه به نظر می رسد این است که دست کم می توان طی سال های آتی، روی ظهور شبکه های ریلی در کنار آبراه هایی چون تنگه ها و کانال های آبی، حساب ویژه ای باز نمود و کشورهایی چون ایران که در چهارراه ترانزیتی جهان قرار گرفته اند، می بایست برای دهه های پیش رو و توسعه مسیرهای ریلی خود از طریق کریدورهای ترانزیتی برنامه ای ویژه طرح کنند تا در آینده، جایگاهی ویژه در این مسیرهای پر رونق و پر درآمد جدید داشته باشند.
