مانا: گزارش جدید سازمان تجارت‌جهانی (WTO) نشان‌دهنده آن است که حجم تجارت کشورهای جهان در سال ۲۰۲۲ میلادی نسبت به پیشبینیها عدد کمتری را نشان می‌دهد. این وضعیت باعث‌شده تا کارشناسان سازمان تجارت‌جهانی تخمین‌های خود را برای سال‌جاری تعدیل کنند؛ هرچند تخمین‌‌‌‌‌‌ها برای سال۲۰۲۴ میلادی همچنان خوش‌بینانه است. زمستان سال۲۰۲۲ وضعیت تجارت‌جهانی تحت‌تأثیر سیاست‌های پولی سختگیرانه در اتحادیه اروپا و ایالات‌متحده بود ولی انتظارات با کاهش محدودیت‌ها در چین و افت قیمت انرژی بهبود پیدا کرد، با این‌وجود تلاطم در بازار املاک چین و شروع جنگ روسیه و اوکراین‌بار دیگر باعث شد تا کارشناسان نسبت به آینده تجارت در سال۲۰۲۳ میلادی بدبین شوند. در آوریل سازمان تجارت‌جهانی پیش‌بینی کرد که نرخ تجارت‌جهانی در سال‌جاری ۱.۷درصد افزایش یابد اما اتفاقات مذکور باعث شد پیش‌بینی خود را به ۰.۸درصد کاهش دهد. همچنین پیش‌بینی این سازمان برای سال۲۰۲۴، رقم ۳.۳درصد رشد تجارت کالا در جهان است.
پیش‌بینی تجارت در ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴
سال ۲۰۲۳ میلادی سال‌کاهش حجم تجارت در بسیاری از تولیدات و بین بسیاری از کشورها بوده‌است. آهن و فولاد، تجهیزات اداری و مخابراتی، منسوجات و پوشاک از جمله کالاهایی هستند که افت تجارت در آنها محسوس است. در این بین یک استثنا وجود دارد و آن وسایل نقلیه است که تجارت آن رشد داشته‌است. بر اساس گزارش سازمان تجارت‌جهانی دلیل اصلی این افت در تجارت کاملاً مشخص نیست اما نرخ بالای تورم در جهان، افزایش نرخ بهره، افزایش ارزش دلار و تنش‌های ژئوپلیتیکی از جمله عوامل کمک‌کننده به این پدیده هستند.
به‌طور کلی حجم تجارت در نیمه اول سال‌جاری میلادی نسبت به مدت مشابه پارسال ۰.۵درصد کاهش‌یافته اما نشانه‌‌‌‌‌‌ها این خوش‌بینی را ایجاد‌کرده که در نیمه دوم سال‌این نرخ افزایش قابل‌قبولی داشته‌باشد.
از جمله عوامل تأثیرگذار بر تجارت‌جهانی می‌توان به تغییرات قیمت انرژی اشاره کرد. میانگین قیمت جهانی نفت‌خام در اوت ۲۰۲۳ میلادی معادل ۳۸درصد نسبت به میانگین سال۲۰۱۹ میلادی افزایش داشته و قیمت گاز طبیعی در اروپا در همین دوره ۱۳۳درصد افزایش داشته‌است. کشورهای اروپایی در زمستان امسال باید با افزایش ظرفیت ذخیره‌سازی گاز طبیعی از نوسانات شدید قیمت انرژی در زمستان جلوگیری کنند. در این‌صورت می‌توان امیدوار بود که زمستان امسال تجارت‌جهانی تحت‌تاثیر افزایش قیمت انرژی قرار نگیرد.
خطر دیگری که تجارت را تهدید می‌کند مربوط به حوزه امنیت غذایی است. به‌رغم کاهش اخیر قیمت‌ها، در اوت ۲۰۲۳ میانگین قیمت محصولات غذایی ۴۶درصد بیشتر از سال۲۰۱۹ محاسبه شده‌است. همچنین قیمت کود ۹۳درصد افزایش‌یافته که تولید محصولات غذایی را با اختلال مواجه خواهد کرد. کشاورزان مجبور می‌شوند بین استفاده از کود کمتر یا کاشت محصولات کمتر که هر دو باعث کاهش عملکرد و افزایش خطر گرسنگی در سراسر جهان می‌شود، یک گزینه را انتخاب کنند.
به‌طور کلی بر اساس پیش‌بینی‌های انجام‌شده صادرات منطقه آمریکای‌شمالی در سال‌جاری میلادی نسبت به سال‌گذشته ۳.۶درصد رشد خواهد داشت و این رقم برای سال۲۰۲۴ معادل ۲.۷درصد پیش‌بینی شده‌است. در اروپا نیز نرخ رشد صادرات در سال‌جاری نسبت به مدت مشابه ۲۰۲۲معادل ۰.۴درصد پیش‌بینی‌شده و این رقم برای سال۲۰۲۴ نیز ۲.۲درصد پیش‌بینی شده‌است.
پیش‌بینی سازمان تجارت‌جهانی نشان می‌دهد که بار رشد صادرات در سال‌جاری بر دوش قاره آسیا خواهد بود. بر اساس پیشبینیها نرخ رشد صادرات در این قاره در سال‌آینده میلادی معادل ۵.۱درصد خواهد بود که بیشتر از دیگر نواحی جهان است. در سمت واردات پیشبینیها نشان می‌دهد میانگین نرخ رشد واردات در تمامی مناطق جهان به غیر‌از خاورمیانه و آفریقا در سال‌جاری منفی خواهد بود.
کارشناسان سازمان تجارت‌جهانی پیش‌بینی می‌کنند در سال‌جاری میزان واردات آمریکای‌شمالی، ۱.۲درصد، در آمریکای‌جنوبی یک‌درصد و در آسیا ۰.۴درصد کاهش پیدا خواهد کرد و این در حالی است که این رقم در خاورمیانه ۱۲.۵درصد و در آفریقا ۵.۱درصد رشد خواهد داشت. پیشبینیها برای سال‌آینده میلادی حاکی از آن است که در بقیه مناطق جغرافیایی نیز میزان واردات افزایش خواهد داشت.
سازمان تجارت‌جهانی پیش‌بینی کرده که در این سال‌میزان واردات در آمریکای‌شمالی ۲.۲درصد، در آمریکای‌جنوبی ۳.۳درصد و در اروپا ۱.۶درصد افزایش خواهد یافت. این رقم برای آفریقا ۳.۴درصد، برای خاورمیانه ۴.۶درصد و برای آسیا ۵.۸درصد پیش‌بینی شده‌است، بنابراین بر اساس این آمارها می‌توان نتیجه گرفت که سال۲۰۲۴ میلادی سال‌خوبی برای تجارت‌جهانی خواهد بود.
تجارت در گروه‌های کالایی
ارزش تجارت‌جهانی در نیمه اول سال‌جاری میلادی نسبت به مدت مشابه سال‌گذشته در بسیاری از گروه‌های کالایی کاهش یافته‌است. در شش ماهه نخست سال۲۰۲۳، گروه سوخت و محصولات معدنی ۱۵درصد کاهش در ارزش تجارت و گروه آهن و استیل ۱۷درصد کاهش در تجارت را نسبت به مدت مشابه سال‌گذشته شاهد بودند. همچنین ارزش تجارت در پوشاک و محصولات نساجی نیز در این مدت ۱۶درصد کاهش پیدا کرده‌است. البته برخی از گروه‌ها در همین مدت شاهد رشد در ارزش تجارت بودند؛ در نیمه اول سال۲۰۲۳ مبادلات تجاری در جهان در گروه خودرو ۱۸درصد و در سایر ماشین‌آلات ۶درصد، نسبت به مدت مشابه رشد داشته‌است. گرچه این آمارها می‌تواند نگران‌کننده باشد، اما تصویر بزرگتر نشان‌دهنده رشد ۲۷درصدی حجم تجارت در حد فاصل سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۳ میلادی است. در مدت مذکور ارزش تجارت کالاهای کشاورزی ۳۵درصد، محصولات غذایی ۴۰درصد، سوخت و محصولات معدنی ۴۳درصد رشد داشته‌است. همچنین در همین مدت تجارت آهن و استیل ۲۹درصد و اتومبیل ۱۶درصد رشد را تجربه‌کرده‌است.
تجارت خدمات در جهان
تجارت خدمات نیز پس از پایان پاندمی کرونا موفق شده خود را بازسازی کند. تجارت بخش خدمات در فصل دوم سال۲۰۲۲ نسبت به مدت مشابه سال۲۰۲۱، به میزان ۱۹درصد رشد داشته‌است. رشد این بخش در فصل سوم و چهارم همین سال‌نسبت به دوره‌های مشابه در سال‌های گذشته، معادل ۱۴ و ۵ درصد بوده‌است. همین رقم برای سه‌ماهه ابتدایی سال۲۰۲۳ نسبت به دوره مشابه ۹درصد بوده‌است. در نیمه اول سال‌جاری میلادی بیشتر اقتصادهای بزرگ جهان شاهد رشد در صادرات و واردات خدمات بوده‌اند. بر‌اساس آمارهای سازمان تجارت‌جهانی، در شش ماهه نخست سال‌جاری میلادی میزان صادرات خدمات از آمریکا ۷ درصد، از بریتانیا ۸ درصد، از هند ۲۳ درصد و از ژاپن ۱۷درصد نسبت به مدت مشابه سال۲۰۲۲ رشد داشته‌است. در این بین البته برخی از کشورهای صنعتی افت صادرات خدمات را تجربه کرده‌اند. در نیمه اول سال۲۰۲۳، صادرات خدمات در آلمان و چین به ترتیب ۴ و۱۲درصد افت داشته‌اند. در نیمه اول سال‌جاری میلادی، واردات خدمات نیز در بین کشورهای منتخب شاهد رشد بوده‌است. واردات خدمات در ایالات‌متحده رشد ۴درصدی، در بریتانیا رشد ۱۴درصدی و در چین رشد ۱۶درصدی را نسبت به مدت مشابه در سال۲۰۲۲ میلادی نشان می‌دهد. همچنین در همین مدت واردات خدمات در آلمان ۶درصد، در هند ۸درصد و در فرانسه ۹درصد رشد داشته‌است. مقایسه آمارهای ۶ ماهه نخست سال۲۰۲۳ با نیمه اول سال۲۰۱۹ نشان می‌دهد که واردات و صادرات خدمات رشد قابل‌توجهی داشته‌اند. به‌عنوان مثال هند در بخش صادرات خدمات رشد ۵۷درصدی و در واردات خدمات این کشور رشد ۴۰درصدی را دارا بوده‌است. بر اساس آمارهای سازمان تجارت‌جهانی در بین گروه‌های خدماتی بیشترین رشد مربوط به گروه سفر و توریسم است. در فصل دوم سال۲۰۲۲ تجارت خدمات مسافرتی نسبت به مدت مشابه سال‌گذشته ۱۱۷درصد رشد داشته‌است. این رقم برای فصل سوم همین سال‌معادل ۵۸درصد و برای فصل چهارم ۴۸درصد نسبت به فصل مشابه سال‌گذشته محاسبه شده‌است.
این گروه خدماتی در فصل اول سال۲۰۲۳ میلادی هم ۵۸ درصدنسبت به مدت مشابه سال‌گذشته رشد داشته‌است. بدیهی است که رشد قابل‌توجه در این گروه خدماتی مرتبط با اُفت شدید سفرها در دوره کرونا است و این تغییرات نشان می‌دهد که وضعیت صنعت گردشگری در حال بازگشت به دوره پیشا کرونا است. در بخش خدمات حملونقل نیز به‌رغم کاهش تجارت در فصل اول سال۲۰۲۳، آمارها رشد قابل‌توجه را نشان می‌دهد. در سه‌ماهه دوم سال۲۰۲۲، تجارت در این بخش نسبت به مدت مشابه سال‌گذشته ۳۴درصد و در فصل سوم ۲۳درصد رشد داشته‌است. تجارت خدمات حملونقل در ۶ ماه بعدی افت نسبی داشته به‌صورتی‌که در فصل اول سال۲۰۲۳، نسبت به همین دوره زمانی در سال۲۰۲۲، به‌میزان ۵درصد افت داشته‌است.
حملونقل کالاهای تجاری
شاخص دیگری که بر اساس آن می‌توان وضعیت تجارت‌جهانی را بررسی کرد، میزان ترافیک در بنادر و تعداد پروازهای تجاری است. شاخص توان عملیات کانتینرها که بر اساس ترافیک در ۹۲ بندر که ۶۴درصد تجارت‌جهانی از طریق آنها صورت می‌گیرد محاسبه شده، می‌تواند تصویر روشنی از وضعیت تجارت‌جهانی ارائه کند. بر اساس این شاخص، توان عملیاتی در چین افزایش یافته، درحالی‌که حملونقل در بنادر اروپایی کاهش یافته‌است. این مساله نشان می‌دهد که برخلاف نگرانی‌ها از مشکلات در چین، خطر رکود تجارت در اتحادیه اروپا بیشتر است. گرچه داده‌های تفکیکی برای ایالات‌متحده وجود ندارد، اما اطلاعات از بندر لس‌آنجلس نشان می‌دهد که توان عملیاتی کانتینرها در این بندر بین ژوئیه ۲۰۲۲ و فوریه ۲۰۲۳، ۴۸درصد کاهش‌یافته اما از این زمان تا ژوئن سال‌جاری ۷۱درصد افزایش یافته‌است. تحلیلگران این افزایش را ناشی از رشد مبادلات تجاری آمریکا با قاره آسیا می‌دانند. افزایش تعداد پروازها نشانه دیگری از رونق تجارت است. بر اساس آخرین آمارها، پروازها در ماه سپتامبر نسبت به ماه مشابه سال‌قبل ۲۴درصد افزایش داشته‌است. همچنین پروازها از ابتدای سال‌تا به امروز (۱ژانویه تا ۲۰ سپتامبر) ۲۳درصد افزایش یافته‌است. این آمار هم خوش‌بینی نسبت به آینده تجارت را افزایش می‌دهد. در نهایت می‌توان گفت آمارهای تجارت کالا و خدمات نشان می‌دهد که تجارت‌جهانی تا حدی پس از پایان پاندمی خود را بازسازی کرده و حتی اختلال‌هایی مانند سیاست‌های پولی انقباضی، جنگ روسیه و اوکراین و مشکلات اقتصادی در چین مسیر رشد تجارت را با اختلال جدی مواجه نخواهد کرد. گزارش سازمان تجارت‌جهانی نشان می‌دهد که در سال‌آینده میلادی قطار تجارت به ریل قبلی خود باز خواهد گشت و‌بار دیگر شاهد رشد پرشتاب مبادلات تجاری در نیمه دوم دهه‌جاری خواهیم بود.
