سیما ذوکایی نعمتی گزارشگر
اواسط مرداد ماه، انجمن صنفی شرکت‌های حملونقل بین‌المللی ایران اعلام کرد که از تاریخ اول آبان ماه 1402 حمل یکسره ناوگان ایرانی به کشور ترکمنستان، جایگزین رویه تبادل یدک و ترانشیپ خواهد شد. این خبر واکنش‌های متفاوتی در پی داشت؛ گروهی از فعالان صنفی با اشاره به اینکه عده زیادی از افراد محروم منطقه که با کار در گمرک و تخلیه کامیون‌ها امرار معاش می‌کنند، آن را خدمت به منفعت‌طلبان صنفی و به ضرر مردم منطقه تلقی و تاکید می‌کردند که تعویض کشنده و تغییر نیمه‌یدک هیچ ارتباطی با ترانشیپ ندارد، اما عده‌ای هم معتقدند با توجه به افزایش ناوگان بین‌المللی جاده‌ای در امر صادرات و واردات، هیچ ضرورتی جهت ترانشیپ کالا در پایانه‌های مرزی نیست. در این میان، انجمن شرکت‌های حملونقل بین‌المللی خراسان هم مجبور به موضع‌گیری شد و اعلام کرد ماه‌هاست که در رسانه‌های مختلف تبعات حذف ترانشیپ در مرزهای ترکمنستان را گوشزد کرده و در موضوع کالاهای صادراتی به هیچ عنوان مخالف ترانشیپ نبوده و نیست. با توجه به واکنش‌های صورت گرفته، به سراغ مدیرکل دفتر ترانزیت و حملونقل بین‌المللی سازمان راهداری و حملونقل جاده‌ای رفتیم تا نظر او را در این باره جویا شویم. مهندس جواد هدایتی معتقد است با توجه به اینکه حمل یدک به یدک (ترانشیپ) باعث خسارت به کالا و ایجاد ناامنی‌های احتمالی در کشور می‌شود، برای توسعه حملونقل بین‌المللی و تامین منافع عمومی تجار ایرانی باید به‌دنبال حمل یکسره کالا از ایران به کشورهای همسایه به‌ویژه ترکمنستان بود.
مدیرکل دفتر ترانزیت و حملونقل بین‌المللی سازمان راهداری و حملونقل جاده‌ای با تاکید بر اهمیت حمل یکسره کالا در افزایش ترانزیت کشور با سایر کشورها، می‌گوید که در حال حاضر با همه کشورهای همسایه مذاکراتی برای تحقق حمل یکسره انجام شده، اما سیاست‌های سلبی برخی از آنها مانع تحقق این امر شده است.
جواد هدایتی، در گفت‌وگو با ترابران، با بیان اینکه افزایش سهم حمل یکسره کالا به کشورهای همسایه از قلمروی ایران، اولویت حملونقل بین‌المللی سازمان است، تصریح کرد: «هر چند در حال حاضر در مورد برخی کشورهای همسایه اعم از ترکیه، آذربایجان و ارمنستان، حمل یکسره شیوه غالب حمل است، اما با توجه به وجود 15 کشور در همسایگی با مرزهای ایران، در تلاش برای افزایش سهم شیوه حمل یکسره در جابه‌جایی‌های ترانزیتی هستیم.»
او ترانشیپ (حمل یدک به یدک) بدون تامین الزامات مورد نیاز را منجر به آسیب دیدگی کالاها و کاهش سلامت کالای ترانزیتی دانست و افزود: «از ویژگی‌های مهم حمل یکسره کالا، کاهش توقف‌های مرزی ناشی از تخلیه و بارگیری است اما علاوه بر آن، حمل یکسره منجر به حذف تشریفات مضاعف ورود و خروج کامیون‌ها، کاهش آشفتگی‌های مرزی، کاهش هزینه‌های مترتب بر تخلیه و بارگیری، افزایش سرعت حملونقل و همچنین حذف آسیب به کالاها هم می‌شود.»
صادرات خدمات با تحقق حمل یکسره برای ناوگان ایرانی
مدیرکل دفتر ترانزیت و حملونقل بین‌المللی سازمان راهداری حذف ترانشیپ مرزی با شرایط فعلی را موجب تسهیل ترانزیت و کاهش هزینه تمام‌شده حمل دانست و گفت: «حمل یکسره کالا با ناوگان ایرانی در حوزه حملونقل بین‌المللی، در واقع صدور خدمات برای کشور محسوب می‌شود و این صادرات خدمات علاوه بر همه مزایای ذکرشده، ارزآوری قابل توجهی را هم عاید کشور می‌کند.»
در موضوع حمل یکسره بیشترین چالش مربوط به اعمال سیاست حمایت سلبی برخی کشورها از ناوگان ملی خود هست که گاهی منجر به بروز انحصار شده و امکان رقابت با شرایط برابر را از بین می‌برد
هدایتی با اشاره به اینکه کرایه حمل با ناوگان ایرانی در مقایسه با بسیاری از کشورهای اطراف ارزان‌تر است، تصریح کرد: «کرایه رقابتی حمل از ایران موجب شده تا حمل کالا با ناوگان ایرانی برای تجار به صرفه‌تر از سایر کشورهای اطراف باشد و این امر فرصتی است برای ناوگان کشور تا با ظرفیت بیشتر و خدمات مناسب‌تری برای حملونقل بین‌المللی به صورت حمل یکسره در کشورهای منطقه تردد کنند.»
او در ادامه یکی از دلایل پایین بودن کرایه حمل در ایران را قیمت ارزان سوخت دانست و اذعان کرد: «در واقع هزینه پایین حمل کالا در ایران مزیت رقابتی ناوگان ملی کشور بوده و تجار استفاده از حملونقل جاده‌ای ایران را برای صادرات و ترانزیت کالای خود به مقصد کشورهای همسایه یا حتی ماورای آن به سایر کشورها ترجیح می‌دهند؛ بنابراین باتوجه به وضع موجود، اولویت ما حمایت از ناوگان ملی، تسهیل تردد آنها در امر ترانزیت و لجستیک منطقه‌ای و بین‌المللی است.»
هدایتی با بیان اینکه در موضوع حمل یکسره به دنبال انحصار نیستیم، گفت: «ما در چارچوب اصل رفتار متقابل، قائل به ایجاد بستری منطقی برای همه کشورهای متعامل هستیم؛ چرا که تنها در سایه احساس شرایط برد- برد و توازن است که کشورها تردد ناوگان دیگر کشورها را تسهیل می‌کنند؛ بنابراین با تحقق این شرایط، منافع بخش تجاری و حملونقل بین‌المللی منطقه‌ای تواماً به صورت پایدار تامین می‌شود.»
مذاکرات نامحدود و نتایج محدود
او با تاکید بر لزوم رقابت برابر برای حمل کالا بین کشورها، یادآور شد: «در موضوع حمل یکسره بیشترین چالش مربوط به اعمال سیاست حمایت سلبی برخی کشورها از ناوگان ملی خود هست که گاهی منجر به بروز انحصار شده و امکان رقابت با شرایط برابر را از بین می‌برد؛ برای مثال بیشترین مبادلات تجاری کشور ما با عراق بر مبنای صادرات بوده و با توجه به مرز طولانی زمینی بین دو کشور، عمده کالای ترانزیتی از طریق حمل یکسره جاده‌ای انجام می‌شود، اما به دلیل سیاست جاری این کشور برای حمایت از رانندگان خود، بارهای صادراتی که توسط ناوگان ایرانی حمل می‌شوند در مبادی مرزی عراق باید تخلیه شده و از آنجا توسط ناوگان عراقی به مقاصد مورد نظر حمل شود.»
محدودیت‌های عراق برای ورود رانندگان ایرانی به داخل این کشور، بحث ارائه خدمات رقابتی را کاملاً از بین برده است؛ البته این امر از تجارت تقریباً یک‌طرفه کشور ما با عراق و عدم موازنه تجاری بین دو کشور هم نشئت می‌گیرد که باعث شده عراقی‌ها برای حمایت از اشتغال ساکنان مرزی خود چنین سیاستی را اتخاذ کنند
او اظهار کرد: «محدودیت‌های عراق برای ورود رانندگان ایرانی به داخل این کشور، بحث ارائه خدمات رقابتی را کاملاً از بین برده است؛ البته این امر از تجارت تقریباً یک‌طرفه کشور ما با عراق و عدم موازنه تجاری بین دو کشور هم نشئت می‌گیرد که باعث شده عراقی‌ها برای حمایت از اشتغال ساکنان مرزی خود چنین سیاستی را اتخاذ کنند و بروز چالش‌های عمیق تجاری بین دو کشور را در این زمینه نادیده بگیرند، در حالی که استمرار این رویه منجر به بروز برون‌دادهایی مثل تحمیل هزینه تخلیه و بارگیری در مرز، آسیب‌دیدگی و یا افت کیفیت بسیاری از کالاها به‌ویژه مواد غذایی حین جابه‌جایی و از همه مهم‌ترین خدشه‌دار شدن نشان کالاهای ایرانی ناشی از تخلیه و بارگیری غیراصولی می‌شود.»
هدایتی در پاسخ به سوال خبرنگار ترابران مبنی بر اینکه آیا تاکنون مذاکره‌ای برای حل این چالش با کشور عراق انجام شده یا خیر، توضیح داد: «بله، همه مشکلات موجود در این حوزه باعث شده که این موضوع نه فقط در سال‌های اخیر بلکه از 20 سال قبل در دستور کار مذاکرات با کشور عراق باشد و حتی در سطوح بالا، بارها در این زمینه مذاکره شود، اما دغدغه کشور عراق از بابت تبعات اجتماعی، مانع از تغییر این سیاست بوده است.»
او با اشاره به اینکه بحث توسعه حمل یکسره تقریباً با همه کشورهای همسایه در حال پیگیری است، درباره روابط ترانزیتی ایران و پاکستان اذعان کرد: «قبل از شیوع کرونا به شهر کویته پاکستان حمل یکسره ناوگان ایرانی برقرار بود اما بعد از همه گیری کرونا با بسته شدن مرزها، پاکستان سیاست خود را تغییر داد و در مرز تفتان پارکینگی برای تخلیه کالاها از کامیون‌های ایرانی و بارگیری ناوگان پاکستانی راه‌اندازی کرد که این روند منجر به بروز توقف‌های طولانی کامیون‌ها به مدت یک هفته تا 10 روز برای تخلیه و بازگشت در این مرز می‌شود.»
به گفته هدایتی، با توجه به ضعف ظرفیت لجستیکی لازم در تفتان کشور پاکستان؛ بعد از اتمام کرونا سلسله مذاکراتی برای احیای الگوی حمل کالا بین دو کشور به روش قبل کرونای در حال پیگیری است که آخرین آن در سفر ماه گذشته وزیر امور خارجه به این کشور انجام شده که امیدواریم هرچه زودتر این امکان در مرزهای با پاکستان فعال شود.
قبل از شیوع کرونا به شهر کویته پاکستان حمل یکسره ناوگان ایرانی برقرار بود اما بعد از همه گیری کرونا با بسته شدن مرزها، پاکستان سیاست خود را تغییر داد و در مرز تفتان پارکینگی برای تخلیه کالاها از کامیون‌های ایرانی و بارگیری ناوگان پاکستانی راه‌اندازی کرد که این روند منجر به بروز توقف‌های طولانی کامیون‌ها به مدت یک هفته تا 10 روز می‌شود
او با اشاره به اینکه امروز برای رونق حمل یکسره با همه کشورهای همسایه در حال مذاکره هستیم و این امری محدود و متوقف نیست، یادآور شد: «همانطور که گفتم، سیاست برخی از کشورها مثل عراق کاملاً سلبی است و سیاست برخی دیگر مثل افغانستان و ترکمنستان به‌نوعی است که صاحبان کالا یا تجار و یا شرکت‌های حملونقل، ترانشیپ مرزی را بر حمل یکسره ترجیح داده و معتقدند که برای حمل کالا با ترانشیپ هزینه کمتری متحمل می‌شوند.» هدایتی در ادامه درباره ترجیح برخی افراد برای حمل با ترانشیپ مرزی، توضیح داد: «به‌عنوان مثال، به‌طور معمول کامیون‌های ما علاقه‌ای برای ورود به مقاصد داخل کشور افغانستان ندارند و کالاها در گمرکات مرزی تخلیه می‌شوند، اما حین بازگشت همین کامیون خالی باید روزهای متوالی شاید تا 15 روز در صف خروج از این کشور منتظر باشند؛ بنابراین معمولاً رانندگان و حتی تجار ترانشیپ را به‌لحاظ مالی و زمانی در چنین مرزهایی به‌صرفه‌تر می‌دانند.»
حذف روادید، رویای ترانزیتی ایران است
او از توافق معافیت 14 روزه از دریافت ویزا با کشور قزاقستان خبر داد و گفت: «با چنین توافق کنسولی که در شهریور سال گذشته انجام شده، اتباع ایرانی بدون ویزا برای 14 روز امکان ورود به قلمرو قزاقستان را داشتند که این امر ترانزیت بین دو کشور را تسهیل کرده و تاثیر مثبتی بر روابط دو کشور داشت؛ بنابراین حذف روادید و یا کاهش هزینه‌های آن برای رانندگان ناوگان تجاری یکی از محورهای مهم مذاکرات با سایر کشورها است که براساس مذاکرات کارشناسی، اخیراً هم در جریان سفر رئیس‌جمهور بلاروس به ایران سندی به امضا رسید که بر اساس آن نسبت به لغو مجوز تردد بین کشور توافق گردید.»
او خاطرنشان کرد: «به‌طور کلی تحقق حمل یکسره با کشورهای همسایه منجر به ایجاد شرایط کنترل شده و کم‌هزینه‌تری برای فعالیت‌های ترانزیتی و حمل‌ونقلی برای ناوگان کشورهای منطقه می‌شود که صد البته با حذف روادید این امر تسریع و تسهیل بیشتری خواهد داشت.»
