اما بایدن از این فرصت استفاده خواهد کرد تا به نوعی در مقابل رقیب خود یعنی چین با ایجاد کریدور جدید به اهداف خود دست یابد. این در حالی است که در مجموع احتمال می رود که ایران با وجود موقعیت استراتژیک، از تجارت موجود در منطقه بی نصیب بماند و می توان به طور جد از دور زدن ایران در این پروژه گفت. مدت هاست که ریاض، واشنگتن و دهلی نو و برخی کشورهای دیگر به دنبال توافقی زیرساختی از طریق خطوط حمل ونقل دریایی، راه آهن و خطوط لوله انتقال انرژی هستند که در نهایت بتوانند هند را از طریق خاک کشورهای عربی خاورمیانه و اسرائیل به اروپا متصل کنند.
این پروژه تجارت بین کشورهای حاشیه خلیج فارس و جنوب آسیا را متحول و کشورهای خاورمیانه را با شبکه ریلی به هم متصل می کند و آنها را از راه بندر به هند پیوند می دهد. راه های تجاری و دالان های تجارت بین الملل یکی از محورهای مهم قدرت بوده و هست و از زمانی که چین ابتکار «یک کمربند، یک جاده» را برای احیای راه باستانی ابریشم مطرح کرد درصدد بود سه مسیر تجاری از چین به سمت اروپا را بازگشایی کند.
رقابت برای ایجاد کریدورهای جدید تجاری در منطقه ای که هارتلند یا قلب جهان نیز نامیده می شود، بالا گرفته است. آمریکا که رهبری این رقابت بین المللی با چین را برعهده دارد تمام تلاش خود را برای شکست چین در پروژه «یک کمربند، یک جاده» می کند و در همین راستا رئیس جمهور آمریکا و دیگر رهبران گروه ۲۰ برای مقابله با نفوذ فزاینده چین، روز شنبه از یک پروژه زیرساختی بین المللی بزرگ برای اتصال هند، خاورمیانه و اروپا از طریق راه آهن، خطوط کشتیرانی، کابل های داده پرسرعت و خطوط لوله انرژی خبر دادند. دولت بایدن که در سیاستگذاری امنیت ملی، چین را در جایگاه دشمن فرض می کند، در تلاش است تا جلوی بلند پروازی پکن را تا حد ممکن بگیرد. استفاده از هند و پیشنهاد برای ایجاد یک خط ترانزیتی بهینه و بزرگ برای اتصال هند به خاورمیانه و سپس اروپا می تواند تا حد زیادی قلب طرح بزرگ کمربند-جاده چین را هدف بگیرد.
کاهش نقش ایران در تجارت بین المللی و کمک به انزوای ایران به عنوان کشوری که در تلاش است نزاعش با آمریکا را همچنان حفظ کند، یکی از نتایج این طرح خواهد بود. با این طرح عملاً ایران و روسیه جایی در تجارت بین المللی نخواهند داشت. البته ایران به عنوان بازیگری که قدر فرصت های ژئوپلیتیکش را نمی داند در طرح کمربند-جاده چین هم جایگاه قابل توجهی ندارد و خطوط ارتباطی و نقاط اتصال آن طرح هم از شمال و جنوب ایران می گذرند.
کریدور جدید
عربستان سعودی، اسرائیل، امارات متحده عربی و اردن بخشی از پروژه جدید هستند. براساس این طرح هند از طریق عربستان سعودی و امارات متحده عربی به اردن و اسرائیل و اروپا متصل خواهد شد و از این طریق چین و روسیه و ایران و حتی ترکیه از مسیر تجاری شرق به غرب حذف خواهند شد. تارنمای آکسیوس در گزارش اخیر نوشته است: این توافق در حالی صورت می گیرد که دولت بایدن به دنبال تکمیل تلاش دیپلماتیک خود برای یک «توافق بزرگ» با عربستان سعودی است که می تواند شامل توافق عادی سازی روابط میان عربستان و اسرائیل باشد.
این طرح به عنوان بخشی از عادی سازی بزرگ میان عربستان و اسرائیل نیز شمرده می شود. آمریکا در ماه های گذشته تلاش کرده است تا امتیازات ویژه ای به عربستان سعودی ارائه دهد تا شاید رابطه سرد شده دو کشور از زمان روی کار آمدن بایدن اندکی بهبود یابد. آمریکا همچنین نگران است که کشورهای همسو با واشنگتن در خاورمیانه به چین نزدیک تر شوند و از این طریق آمریکا به بازیگری فرعی در منطقه مهم خاورمیانه بدل شود. جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا در این باره گفته است: «این یک طرح بزرگ است. این یک معامله واقعاً بزرگ است. این پروژه به تبدیل خاورمیانه به منطقه ای مرفه تر، باثبات تر و یکپارچه تر کمک می کند.
این پروژه یک کریدور اقتصادی بین هند، خاورمیانه و اتحادیه اروپا ایجاد خواهد کرد. ما در راه آهن و خطوط کشتیرانی از هند به اروپا سرمایه گذاری خواهیم کرد که از طریق عربستان سعودی، امارات، اردن و اسرائیل به یکدیگر متصل خواهند شد. این پروژه تجارت و صادرات، انتقال انرژی پاک و ارائه خدمات اینترنتی سریع و پایدار به کشورهای خاورمیانه را آسان تر می کند.» بایدن این پروژه را به همراه رهبران هند، عربستان سعودی، امارات، فرانسه، آلمان، ایتالیا، ژاپن و کمیسیون اروپا اعلام کرد.
همراهی هند در بازی آمریکا
فرزاد رمضانی بونش، تحلیلگر و پژوهشگر ارشد مسائل بین الملل در گفت وگو با هم میهن درباره این خط راه آهن و پروژه تاکید کرد: «باید نگاهی به چند سال اخیر در نوع تحولات ژئوپلیتیکی جهان بیندازیم که روندهای گوناگونی را پیگیری می کند. از یک طرف اهمیت راه شمال به جنوب با وجود ایران، هند و روسیه را داریم و از سوی دیگر پیگیری جدی تر کمربند جاده توسط چین وجود دارد. ترکیه هم می خواهد به نوعی در این زمینه منافع ملی خود را پیگیری کند.
از سوی دیگر هند، امارات و… راه انتقال به اروپا را پیگیری می کنند و سال های گذشته مورد توجه بیشتری قرار گرفته است.» او افزود: «بحران جنگ اوکراین و تحریم های روسیه در یک سال و نیم گذشته سبب افزایش توجه هند به این مبحث – راه انتقال به اروپا از طریق هند و امارات و… – شده است. تحریم های روسیه باعث شده که هندی ها و اروپایی ها از راه آهن شمال به جنوب دلزده شوند و آن را با منافع ملی روسیه گره خورده می دانند.
یکی از راه هایی که فاصله بین آسیا و اروپا را کاهش می دهد، همین پروژه ریلی در خاورمیانه است. اگر ایران بخواهد منافع ملی خود را در نظر بگیرد، باید توجه جدی تری به افزایش زیرساخت های راهبردی خود داشته باشد و موضوع راه شمال به جنوب را جدی تر پیگیری کند. از سوی دیگر افزایش بازیگران بین المللی در زیرساخت های ایران به ویژه بندر چابهار، بندرعباس و بنادر شمال کشور را مورد توجه قرار دهد.»
وی افزود: «در شرایط کنونی هندی ها مایل نیستند که منافع ملی خود را به منافع عمده ژئوپلیتیکی در پیوند با منافع ایران و روسیه خلاصه کنند. بنابراین باید مدنظر داشته باشیم که هندی ها و چینی ها منافع کلان خود را به پای تحریم های ایران و روسیه نمی ریزند. به همین دلیل دور زدن ایران و روسیه در طرح های جدید ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیکی در منطقه آسیا در حال توجه بیشتری است.»
این پژوهشگر ارشد مسائل بین الملل تاکید کرد: «هند باید با توجه به تحریم های ایران و روسیه از بنادر ایران مانند چابهار به نحو احسن برای ارتباط گسترده با اروپا استفاده کند. هیچ کشوری در جهان مسلماً تمام کارت های خود را در یک سبد نمی چیند و منافع ملی خود را به یک کشور خاص وابسته نمی کند. چین، هند و حتی عربستان توجه به بریکس، شانگهای و همکاری با اروپا، ژاپن و آمریکا و حتی روسیه و ایران را مدنظر دارند. بسیاری بر این نظر هستند که با تعدد ارتباطات منافع و راهبردهای ژئوپلیتیکی را به دست آورند و مانع استفاده از یک کشور بر ضد منافع ملی شوند. در این زمینه چین، هند ، عربستان و امارات و… با توجه به راهبردهای مدنظرشان به ایده ها و چشم اندازها می پردازند تا منافع ملی خود را در نظر بگیرند. هیچ کشوری حاضر نیست منافع خود را با تحریم های ضدروسیه گره بزند.»
رمضانی افزود: «در واقع اگر نگاه درستی مدنظر قرار دهیم بیشتر بازیگران بر این نظرند که همراهی کردن یا نکردن با تحریم ها با توجه به عینک منافع ملی کشور انجام شود. اگر هند، چین و… در حوزه هایی روابط خود را با روسیه دارند و از تحریم ها دوری می کنند و در حوزه های دیگری با تحریم ها همنوایی می کنند، در حقیقت حاضر نیستند منافع ملی خود را در کنار روسیه قرار دهند. آنها حاضر نیستند که تحریم های ضدروسیه بر ضد کشور خودشان اعمال شود. به همین دلیل روابط خود را با ایران و روسیه تا حدودی حفظ می کنند تا منافع ملی شان تامین شود.»
