جهان از اوایل دهه ۱۹۷۰ با یک تحول بزرگ در حوزه حمل و نقل بین المللی روبرو بوده است؛ تحولی که با ظهور کانتینرسازی، یکی از بزرگترین نوآوری های صنعت حمل و نقل، روی داده است. از آن زمان تا کنون، این صنعت به یکی از مهمترین عوامل ارتقاء تجارت جهانی تبدیل شده و تأثیرات ژئوپلیتیکی و اقتصادی گسترده ای را به همراه داشته است.
لیست لوید، به عنوان یکی از معتبرترین منابع در زمینه حمل و نقل کانتینری، از سال ۱۹۷۳ به بعد، تغییرات بزرگ در حجم حمل ونقل کانتینری را رصد کرده است. در این مقاله، به بررسی مسیر تکامل این صنعت از اوایل دهه ۱۹۷۰ تا کنون و مقایسه بنادر برتر دهه های گذشته با بنادر برتر امروزی و بررسی تغییرات در حجم و مسیر تجارت کانتینری می پردازیم.
بنیان گذاری این صنعت برای اولین بار با تبدیل کشتی Ideal-X توسط مالکوم مک لین در سال ۱۹۵۶ آغاز شد و از آن زمان به بعد، صنعت کانتینرسازی به یکی از پرشتابترین و موثرترین عوامل توسعه تجارت جهانی تبدیل شد.
این رشد فراتر از حجم حمل و نقل فیزیکی بوده و تأثیرات عمیقی بر اقتصاد جهانی و رونق تجارت بین المللی داشته است.
در این نوشتار، به بررسی تحولات حجم حمل و نقل کانتینری از دهه های گذشته تا امروز پرداخته و اثرات آن بر توسعه صنعت، جغرافیای تجارت جهانی و تغییرات سیاسی و اقتصادی می پردازیم.
اولین گام ؛ استاندارد سازی
پس از ظهور Ideal-X که برجسته ترین مورد در حمل و نقل کانتینری بود، کشتی های حامل کانتینر به سرعت آغاز به فعالیت در امتداد سواحل اطلس آمریکا و خلیج مکزیک کردند.
مارک لوینسون، تاریخ نگار، اقتصاددان و نویسنده معروف، می گوید که آزمون و خطاهایی در سواحل غربی آمریکا از کالیفرنیا تا هاوایی، و همچنین از سواحل شرقی آمریکا به پورتوریکو انجام پذیرفت و مسیرهایی که با حمل و نقل ریلی نمی شد از آنها استفاده کرد با کشتی های حامل کانتینر این مهم تحقق پیدا کرد.
همچنین این صنعت(کانتینرسازی) تا دهه ۱۹۶۰، نه تنها در آمریکا و سرزمین های تابعه آن بلکه طور بین قاره ای گسترش یافت.
یکی از موارد حیاتی در این توسعه، استانداردسازی کانتینر بود که ابتدا در آمریکا و سپس در اروپای غربی و ژاپن و در نهایت از طریق سازمان بین المللی استانداردسازی (ISO) انجام شد، جایی که بر سایزهای استاندارد ۲۰ و ۴۰ فوت یا کانتینرهای ISO امروزی توافق شد.
استانداردسازی، عنصر اساسی دیگری بود که باعث آزاد شدن سرمایه شد. قبل از اینکه استانداردهای معینی وجود داشته باشد، سرمایه گذاران خصوصی بسیار کمتر تمایل به سرمایه گذاری در یک صنعتی با چنین معیار هایی داشتند. اما بلافاصله پس از ایجاد استانداردهای کانتینر، ثروت به صنعت حمل و نقل جاری شد و حمل و نقل کانتینری به سرعت گسترش یافت.
این کمک کرد تا تجارت دریایی در اقیانوس اطلس در دهه ۱۹۶۰ به شدت تحرک پیدا کند ؛ به گونه ای که حمل و نقل بار ریلی و جاده ای در فاصله ی چند سال تقریباً به طور کامل ناپدید شد. بنادر کانتینری در اروپای شمالی به وجود آمدند تا این تجارت را خدمت رسانی کنند، از جمله در شهرهای رتردام، لندن و برمنهاون، همچنین فعالیت در بنادر پیشتاز در سواحل آتلانتیک و خلیج مکزیک ، به طور قابل توجهی افزایش یافت.
ورود کشور های آسیایی
زمانی که آسیا به بازار کانتینرها پیوست، فرصت های جدیدی برای توسعه تجارت و تبادلات بین المللی فراهم شد. این واردات و صادرات گسترده تری را به وجود آورد که به رشد اقتصادی منطقه و کشورهای دیگر کمک کرد. علاوه بر این، با باز شدن آسیا به تجارت بین المللی، شبکه های تجاری جدیدی شکل گرفتند و رونق تجارت در منطقه بهبود یافت.
در مجموع، ورود آسیا به عرصهٔ تجارت کانتینری نشان از تغییرات عظیم در تجارت جهانی داشت. این تغییرات، با ایجاد فرصت های جدید و ارتقای تبادلات بین المللی، به توسعه اقتصادی و تقویت ارتباطات بین کشورها کمک می کرد و نقش مهمی در شکل گیری جهانی شدن اقتصادها داشت.
در اوایل دهه ۱۹۸۰، در حالی که بنادر اصلی در آمریکا و اروپای شمالی همچنان بزرگترین حجم حمل و نقل را سالانه ثبت می کردند ؛ با رتردام به عنوان بزرگترین بندر جهان نیویورک-نیوجرسی را کنار زده و همزمان بنادر آسیای شرقی شروع به رشد سریع کردند.
رشد صنعتی در آسیای شرقی منجر به رشد بنادری مانند کوبه و یوکوهاما در ژاپن، کائوشیونگ در تایوان، و همچنین بوسان در کره ی جنوبی شد.
سنگاپور هم همزمان در حال صعود بود. آقای لوینسون توضیح می دهد که تصمیم بریتانیا در اوایل دهه ۱۹۷۰ برای خروج از پایگاه های نظامی خود در جنوب شرق آسیا تأثیر زیادی بر این کشور داشت.
سنگاپور فرصتی را برای تبدیل شدن به یک مرکز حمل و نقل برای تجارت منطقه ای که می توانست به اقتصاد آن سود فراوانی برساند بدست آورد و تبدیل به مدلی شد که جهان از آن الگو گرفت .
موفقیت سنگاپور در بازار حمل و نقل، باعث رشد بنادر آن به بزرگترین بندر جهان در دوره هایی در دهه ۱۹۹۰ و آغاز قرن ۲۱ شد. در واقع، سنگاپور از سال ۱۹۸۸ تا به امروز در بین بزرگ ترین بنادر کانتینری شلوغ جهان بوده است.
صعود سنگاپور همزمان با صعود هنگ کنگ بود، که همچنین در طول این دوره چندین بار به بالاترین میزان حجم حمل و نقل رسید.
قبل از آنکه چین در دهه ۱۹۹۰ اقتصاد خود را کمی باز کند، صادرات چین به هنگ کنگ حمل می شد، که در واقع دروازهٔ تجاری آن به دنیا شد.
آقای لوینسون اضافه می کند که هرچند صنعت زیادی در چین وجود داشت، اما هنگ کنگ یکی از مکان های اصلی زیرساختی برای صنایع ژاپنی و آمریکایی بود.
در دهه ۱۹۹۰، دوران طلایی حمل و نقل کانتینری آغاز شد، زیرا تجارت جهانی رونق گرفت. محصولات بیشتر و بیشتر به طور اقتصادی معامله می شدند، و صنایع تولیدی در کشورهای در حال توسعه در آسیای شرقی به شدت گسترش یافت.
کانتینری سازی حمل و نقل باعث شد حمل و نقل کالاهای تولیدی در آسیای شرقی رشد بسیاری پیدا کند .
مصرف کنندگان غربی از محصولاتی مانند تلویزیون و لوازم خانگی، لباس، کفش و مبلمانی که از سوی دیگر جهان حمل می شدند به طور آسان و ارزان بهره می بردند و حجم حمل و نقل در بنادر کانتینری به شدت افزایش یافت.
در سال ۱۹۹۰، حجم کل حمل و نقل کانتینری جهان زیر ۱۰۰ میلیون تن بود و تا آغاز قرن بیست و یکم، این عدد بیش از دو برابر شده بود و به حدود ۲۵۰ میلیون تن نزدیک شد.
موفقیت کانتینری سازی در دهه ۱۹۹۰ جلب توجه چین را به خود نشان داد، جایی که بحث های زیادی در مورد چگونگی بهره برداری از این صنعت در حال گسترش صورت می گرفت.
در اواخر دهه ۱۹۹۰، چین شروع به سرمایه گذاری سنگین در زیرساخت های بنادر کرد. ترمینال های کانتینری بزرگی در سراسر سواحل آن توسعه یافتند که به تجارت صادراتی پر رونق کمک کردند و چین به عنوان کارخانه جهان شناخته شد.
در سال ۲۰۱۰، شانگهای سنگاپور را به عنوان بزرگترین بندر کانتینری جهان جایگزین کرد ، که تا به امروز اینطور مانده است و حداقل شش بندر چینی در میان بزرگترین بنادر جهان در اصطلاحات حجم سالانه حمل و نقل قرار دارد.
صعود اقتصادی چین در اوایل قرن جاری به همراه ادامه شتاب تجارت کانتینری روی داد. زنجیره های تأمین جهانی پیچیده تر و جامع تر شدند و از رشد سریع تجارت الکترونیک حمایت می کردند.
در دهه ۲۰ میلادی همانند دهه های گذشته ، حجم حمل و نقل کانتینری به طور مداوم به نسبت رشد تولید ناخالص داخلی (GDP) پیشی گرفت و با پایان آن دهه، حجم حمل و نقل کانتینری به بیش از ۵۰۰ میلیون تی یو در سال افزایش یافت.
تنها توقفی که در سال ۲۰۰۹ رخ داد، مربوط به بحران مالی جهانی بود که منجر به نخستین کاهش سالانه حجم حمل و نقل کانتینری از آغاز تا کنون شد البته نباید ویروس کویید را هم در توفق مقطعی کاهش سالانه حجم حمل و نقل کانتینری نادیده گرفت.
اکنون، بنادر چین بزرگترین بنادر جهان را تشکیل می دهند و بیش از یک چهارم از تراکم تجارت توسط ۱۰۰ بندر را به خود اختصاص داده اند.
چرا نام ایران در لیست بزرگترین بنادر جهان وجود ندارد؟!
غیاب ایران از لیست بزرگترین بنادر جهان و حضور نداشتن در رتبه بندی تراکم تجارت جهانی به عوامل متعددی برمی گردد.
برخی از این عوامل عبارتند از:
۱. ظرفیت بنادر: بنادر ایران، در مقایسه با برخی از کشورهایی که در لیست بزرگترین بنادر جهان حضور دارند، ظرفیت و تجهیزات کمتری دارند. این ممکن است توسعه صنعت حمل و نقل کانتینری را محدود کند و این بخش نیازمند سرمایه گذاری های بلند مدت است.
۲. تحریم ها و محدودیت های اقتصادی: تحریم ها و محدودیت های اقتصادی بر ایران اثر گذاشته و باعث محدودیت هایی در حمل و نقل کانتینری شده است، از جمله محدودیت های مربوط به دسترسی به تجهیزات حمل و نقل مدرن و فناوری های پیشرفته.
۳. عوامل جغرافیایی: موقعیت جغرافیایی ایران، به عنوان یک کشور داخلی در منطقه، ممکن است باعث کاهش جذابیت برای شرکت های حمل و نقل کانتینری شود.
۴. عوامل سیاسی و امنیتی: عوامل سیاسی و امنیتی، از جمله ناپایداری در منطقه و تنش های بین المللی، ممکن است باعث کاهش حضور ایران در این صنعت شود.
به طور کلی، ترکیبی از عوامل اقتصادی، سیاسی، و جغرافیایی منجر به غیاب ایران از رده بندی بزرگترین بنادر جهان شده است.
ایران چگونه در صنعت حمل و نقل کانتینری پیشرفت خواهد کرد؟!
توسعه و بهبود صنعت حمل و نقل کانتینری می تواند بهره وری اقتصادی و رشد اقتصادی را تقویت کند و برای افزایش حضور در این صنعت و ایجاد ارزش افزوده بیشتر، می توان اقدامات زیر را در نظر گرفت:
۱. توسعه زیرساخت ها: افزایش ظرفیت و بهبود تجهیزات و زیرساخت های بنادر و تسهیلات حمل و نقل می تواند توسعه حمل و نقل کانتینری را تسریع بخشد.
۲. تسهیلات مالی و سرمایه گذاری: ایجاد تسهیلات مالی مناسب و جذاب برای سرمایه گذاری در صنعت حمل و نقل کانتینری، از جمله تسهیلات اعطایی، امکانات حمایتی و مالیاتی، می تواند جذابیت سرمایه گذاری را افزایش دهد.
۳. تقویت همکاری های بین المللی: برقراری همکاری های فنی، تجاری و اقتصادی با کشورها و شرکت هایی که در حوزه حمل و نقل کانتینری تجربه و توانمندی دارند، می تواند به انتقال فناوری، افزایش دسترسی به بازارهای جهانی و تقویت قدرت رقابتی کمک کند.
۴. حفظ و تقویت امنیت و استقرار سیاسی: تقویت امنیت در بنادر و مسیرهای حمل و نقل، همچنین ایجاد استقرار سیاسی و اقتصادی، اعتماد سرمایه گذاران را افزایش داده و جذب سرمایه گذاری خارجی را تسهیل می کند.
۵. توسعه فناوری و نوآوری: بهره گیری از فناوری های نوین و نوآوری در حوزه حمل و نقل کانتینری، از جمله بهینه سازی فرآیندها، استفاده از هوش مصنوعی و اینترنت اشیاء، می تواند به بهبود کارایی و کاهش هزینه ها کمک کند.
به طور کلی، برای توسعه حمل و نقل کانتینری و افزایش حضور ایران در این صنعت، نیاز است که سیاست ها و برنامه های مؤثری در زمینه های فوق اجرا شود که به برنامه ریزی بلند مدت نیاز دارد.
مسئولان امر باید در نظر بگیردند که توسعه صنعت حمل و نقل کانتینری می تواند به رشد اقتصادی، افزایش توان تولیدی و صادرات، ایجاد اشتغال و جذب سرمایه گذاری خارجی کمک کند که همگی اثرات مثبتی بر اقتصاد کشور خواهد داشت تا بتواند بخشی از چرخه اقتصادی معیوب کشوررا به ساحل آرامش برساند!
بلاگ خبری مکران آریا دریا
