لجستیک معکوس را یک تغییر پویایی در یک بازار پر از جنب و جوش می‌نامند که صنعت خرده‌فروشی را در مدت چند سال اخیر دچار تغییرات عمیقی کرده است. به تعبیر دیگر لجستیک معکوس سرمایه‌گذاری در زمان استفاده کالا به مدت غیرمحدود است و سعی می‌کند تجهیزاتی که قرار است دور ریخته شود با بازسازی و بازیافت مجدد مورد استفاده نسل بعدی نیز قرار گیرد.
لجستیک معکوس یک عملکرد مهم در استراتژی زنجیره تأمین سازمان‌هایی است که در پی اجرای تعهدات خود پیرامون پایداری خدمات فروش و جذب مشتری و همچنین ارزش کالاهای برگشتی هستند. براساس اعلام فدراسیون خرده فروشی جهان، برگشت کالا در زمانی که خدمات پشتیبانی ضعیف بوده و کالا از تضمین‌های لازم برخوردار نیست از یک طرف و تجهیزات مستعملی که از دید مشتری عمر آنها به پایان رسیده، بخش عمده‌ای از فضای لجستیک معکوس را اشغال می‌کند. تخمین زده می‌شود که 17 درصد از سفارش‌های خرده‌فروشی برگشت داده می‌شود که در اوج تعطیلات سالانه به 30 درصد هم می‌رسد. اگر این آمار با ارقام تجهیزاتی که توسط مشتری پس از سال‌ها مستعمل تشخیص داده شده و به اصطلاح عمر مفید خود را از دست داده اما قابل استفاده است جمع شود آمار غیر قابل پیش بینی‌ای به دست می‌آید .
گزارش‌های منتشر شده در سراسر جهان در زمینه لجستیک معکوس، بیشتر بر تجارت الکترونیک و تمرکز بیشتر بر مشتری محوری تأثیر می‌گذارد که از جمله مهم‌ترین آنها اقتصاد دایره‌ای و رباتیک است.
جلوگیری از پایان عمر تجهیزات الکترونیکی
همان‌گونه که اشاره شد، لجستیک معکوس در بحث تجارت الکترونیکی معنا پیدا می‌کند چراکه آن را ایجاد تعادل بین الگوهای جدید تقاضا و تغییر پویایی در یک بازار پر جنب و جوش بودجه‌های محدودتر برای هزینه‌های هدفمندتر معنی می‌کند. در این راستا بر اساس پیش بینی «مورگان استنلی» رشد تجارت الکترونیک جهانی در سال 2022 میلادی تکیه بر تجارت الکترونیک خرده فروشی بر خلاف رکود فعالیت‌های اقتصادی، به روند خود ادامه داد.
انتظار می‌رود رشد تجارت الکترونیک جهانی از 3.3 تریلیون دلار امروز تا سال 2026 میلادی به حدود پنج و نیم تریلیون دلار در سطح جهان برسد که در این زمنیه لجستیک معکوس نیز به میلیون‌ها دلار افزایش خواهد یافت.
در واقع لجستیک معکوس مانند تجارت مجدد، بازیافت و جلوگیری از پایان عمر تجهیزات و کالاست زیرا مفهوم اقتصاد دایره‌ای به شکل‌گیری و بلوغ کالا به عنوان یک پدیده لجستیکی و بازاریابی ادامه می‌دهد و پس از بازسازی، کالاها دوباره به فروش می‌رسند، بدین ترتیب چرخه عمر محصولات افزایش می‌یابد .
اقتصاد دایره‌ای با هدف ایجاد یک بسته تجاری از ضایعات جلوگیری می‌کند و بهره‌وری منابع را به حداکثر می‌رساند. در این ارتباط برخی از برندهای آینده‌نگر برای کمک به کاهش تأثیرات زیست محیطی خود برای مثال در مباحث مربوط به پوشاک متعهد شده‌اند تا به خریداران امکان بدهند تا لباس‌های مستعمل خود را برای بازیافت و خدمات دوباره با دریافت مبلغی در اختیار فروشندگان قرار دهند؛ این کار یعنی لجستیک معکوس برای آن است تا ردپای کربن به حداقل برسد.
شرکت‌های لوازم الکترونیکی نیز به دنبال کاهش میلیون‌ها تن زباله الکترونیکی هستند که درنهایت به محل‌های دفن زباله ختم می‌شود. لجستیک معکوس در واقع نقش بازی می‌کند تا فاصله بین استفاده از لوازم الکترونیکی تا دفن آن زمان‌بر باشد و در نهایت آن چیزی دفن شود که به هیچ عنوان قابل بازگشت به عرصه خدمات نیست.
ورود لجستیک معکوس به عرصه پزشکی
در حال حاضر در بسیاری از کشورها تولیدکنندگان پیشرو و دستگاه‌های پزشکی نسبت به بازیافت وسایل الکترونیکی با استفاده‌کنندگان از وسایل پس از خرید آن چنان ارتباط قوی دارند که وسایل الکترونیکی از کاربران جمع آوری و سپس پردازش شود و با توجه به شرایط آنها را بازسازی یا بازیافت کنند. بدین ترتیب بخشی از قطعات قابل استفاده مجدد در محصولات جدید گنجانده و وسایل بازسازی شده با هزینه‌های پایین استفاده می‌شوند.
امروزه فعالیت‌های لجستیک معکوس در حال رشد است و مشارکت فروشندگان و دریافت‌کنندگان وسایل به منظور پردازش کالاها جریان دارد.
بنابراین استفاده از یک مدل هزینه قبل از تغییر فرایندهای مربوط به کالا و تجهیزات را لجستیک معکوس می گویند.
شاید بتوان این تعبیر را به کار برد که استفاده دست دوم برای استفاده مجدد از پوشاک، لوازم الکترونیکی، مبلمان و لوازم خانگی نوعی لجستیک معکوس است که در حال حاضر بسیار رایج است. ممکن است لجستیک معکوس در مرحله اول بیشتر به چشم نیاید اما بازده فراوانی در سراسر دنیا دارد و شرکت‌های استارت‌آپ زیادی در حال حاضر پس از ارسال کالا به مشتری تأکید می‌کنند قبل از مستعمل شدن و یا دور انداختن آن با شرکت‌هایی که برای این کار تعبیه شده‌اند تماس بگیرند تا آن کالا دوباره به چرخه تجارت مجدد بازگردد. بر این اساس محصولات برای مدت طولانی‌تری در حال استفاده نگهداری می‌شوند و میزان ضایعات حاصل از بازگشت آن را کاهش می‌دهند. در تمامی این فعل و انفعالات کاهش میزان کربن، حفظ محیط زیست و کاهش هزینه‌ها مد نظر است.
سه پیشنهاد اساسی
کارشناسان پیش بینی می‌کنند شرکت‌هایی که قصد دارند پایدارتر عمل کنند باید لجستیک معکوس را در استراتژی زنجیره تأمین جهانی مد نظر قرار دهند.
کارشناسان سه پیشنهاد را برای فعال عمل کردن فروشنده از یک طرف و مشتری از سوی دیگر پیشنهاد می‌کنند:
1- بر بینش هزینه فایده تمرکز کنید.
بسیاری از شرکت‌ها از پرداختن به لجستیک معکوس امتناع می‌ورزند و در نهایت شکست می‌خورند. این قبیل افراد همه بخش‌ها را درگیر این مهم نمی‌کنند در حالی‌که با ابزارهای تحلیلی مناسب، شرکت‌ها می‌توانند تصمیم‌گیری را در سود آورترین کانال برای هر بازده تسریع کنند و بالاخره باید دید بهتری به مراحل مختلف چرخه لجستیک معکوس داشته باشند.
2- مدل‌های عملیاتی را مجدداً بررسی کنید و فرآیندهای لجستیک را با ذهنیت اقتصادی دایره‌ای تنظیم نمایید.
بسیاری از شرکت‌ها به اهداف عملیاتی خود هنگام اجرای فناوری‌های زنجیره تأمین دست نمی‌یابند زیرا از توجه به طرح‌های لجستیک معکوس کوتاهی می‌کنند. آنان نمی‌دانند داشتن یک فرآیند لجستیک معکوس کارآمد، نیاز به کانال‌های تماس مناسب در فرآیندهای سازمانی مانند فروش، امور مالی، توزیع، خدمات، مشتری مداری، بازاریابی و تولید و تدارکات آینده دارد. یک فرآیند لجستیک معکوس مؤثر فقط به عهده تیم عملیات لجستیکی نیست بلکه نیازمند تلاش جمعی در سازمان و گروه‌های خارج از زنجیره تأمین است که در نهایت به فرد استفاده کننده از کالا برمی‌گردد. در واقع فرایند لجستیک معکوس اجازه نمی‌دهد کالاها پس از استفاده بهینه به صورت زباله دفع شوند.
3- اتوماسیون اهرمی
برخی از ارائه دهندگان خدمات لجستیکی که در لجستیک معکوس تخصص دارند استفاده آزمایشی از رباتیک، اتوماسیون، هوش مصنوعی و سایر فنّاوری‌های دیجتیال را برای ارائه بینش لجستیک معکوس به منظور مدیریت بیشتر به کار می‌گیرند. این کار امکان استفاده مجدد از محصول را برای برگشت به محل تولید فراهم می‌سازد و آن را مقرون به‌صرفه‌تر می‌کند. در واقع با حداقل هزینه‌ها بیشترین بازدهی را نصیب ذی‌نفعان می‌کند و بالاخره باید گفت نوآورترین شرکت‌های جهان امروزه برای بهبود بهره‌وری در کارخانه‌ها و مراکز توزیع از لجستیک معکوس بهره‌مند می‌شوند.
منبع سایت logisticsmgmt.com
نویسنده: هرمان کارانزا
مترجم: بهاره قهرمانی
لجستیک معکوس چیست؟
