در نگاه نخست، این خاموشی طبیعی به نظر می رسد؛ چراکه در شمال، سرمای پاییز و زمستان مانع از حضور گردشگران می شود و در جنوب، تابستان های طاقت فرسا گردشگران داخلی را از سفر بازمی دارد. اما واقعیت فراتر از شرایط آب و هوایی است. آنچه باعث شده دریا در نیمی از سال خاموش بماند، نبود رویکرد توسعه ی چهارفصل و نگاه پیوسته به گردشگری دریایی است؛ نگاهی که در بسیاری از کشورهای ساحلی جهان، اساس سیاست گذاری اقتصادی محسوب می شود اما در کشورما هنوز شکل نگرفته است.
کاسپین؛ دریایی که پس از تابستان خاموش می شود
دریای کاسپین از دیرباز بخشی از هویت شمال ایران بوده است. از تورهای صیادی انزلی و کیاشهر گرفته تا قایق های چوبی بندر ترکمن، زندگی بسیاری از مردم این خطه با آب گره خورده است. اما با پایان شهریور، انگار پرده ای میان مردم و دریا کشیده می شود.
اکنون گردشگری شمال به طور کامل با گرما و آفتاب گره خورده است. از اوایل پاییز، بسیاری از تفرجگاه های ساحلی تعطیل می شوند و بخش خصوصی ترجیح می دهد تا نوروز بعدی صبر کند. این در حالی است که در همین زمان، دریا چهره ای متفاوت پیدا می کند: آرام تر، خلوت تر و مناسب برای تجربه های جدید گردشگری مانند ماهیگیری تفریحی، تورهای آموزشی صیادی، پرنده نگری، عکاسی طبیعت و بوم گردی ساحلی.
در کشورهای حاشیه بالتیک یا اسکاندیناوی، فصل سرد سال به فرصتی برای جذب گردشگران ماجراجو تبدیل شده است. تورهای زمستانی در سواحل سرد، بازدید از بنادر تاریخی، تجربه ی غذاهای دریایی فصلی و تورهای آموزشی در کنار صیادان محلی بخشی از برنامه های گردشگری آنان است. در ایران نیز چنین ظرفیتی وجود دارد.
همان طور که هادی حق شناس، استاندار گیلان گفته است: «در کنار صید، می توان از ظرفیت گردشگری در نیمه دوم سال برای ایجاد اشتغال پایدار بهره گرفت.» اما این ایده هنوز به برنامه تبدیل نشده است. زیرساخت های گردشگری شمال، به جای تطبیق با فصل، به تعطیلی پناه می برند و نگاه کوتاه مدت اقتصادی باعث شده گردشگری کاسپین تنها در چند ماه از سال فعال باشد.
جنوب؛ دریا در اوج زیبایی، اما بدون برنامه
در نقطه مقابل، خلیج فارس و دریای عمان در نیمه دوم سال بهشت گردشگری اند.از آبان تا اردیبهشت، آب و هوا در سواحل جنوبی معتدل و دلپذیر است. در این ماه ها، آب های نیلگون و جزایر مرجانی، بهترین شرایط را برای غواصی، قایق سواری، تورهای دریایی و بوم گردی فراهم می کنند. اما با وجود این مزیت طبیعی، گردشگری دریایی جنوب هنوز در حد تورهای پراکنده و فعالیت های غیرمنسجم باقی مانده است.
در حالی که کشورهای حاشیه خلیج فارس مانند امارات، قطر و عمان، بخش مهمی از درآمد خود را از گردشگری دریایی زمستانی به دست می آورند، در بنادر جنوبی ایران بسیاری از اسکله ها هنوز تنها برای صیادی فعال اند.
سازمان بنادر و دریانوردی، شیلات، و وزارت میراث فرهنگی هرکدام بخشی از این حوزه را در اختیار دارند اما سیاست واحدی برای توسعه گردشگری دریایی وجود ندارد. نبود تبلیغ بین المللی، ضعف در تسهیلات اقامتی دریایی، و محدودیت در ارائه مجوزهای قایق های تفریحی باعث شده بسیاری از فرصت ها از دست برود.
از قشم تا چابهار، از بوشهر تا بندر لنگه، ظرفیت های بکر فراوانی وجود دارد: سواحل ماسه ای، جنگل های حرا، خورها، جزایر کوچک و فرهنگ ساحل نشینی. اما گردشگری این مناطق به فصل خاصی محدود نیست و می تواند به مقصدی چهارفصل تبدیل شود.
در زمستان، تماشای دلفین ها و پرندگان مهاجر، بازدید از صنایع دستی ساحلی، شرکت در آیین های بومی دریایی و اقامت در بوم گردی های ساحلی تجربه هایی است که هنوز بازاریابی نشده اند.
حلقه گمشده؛ پیوند گردشگری با معیشت صیادان
در بسیاری از مناطق جهان، صیادان در فصل غیرصیادی به راهنمای گردشگران تبدیل می شوند.در نروژ، ژاپن، اسپانیا و حتی در برخی کشورهای آفریقایی، طرح هایی وجود دارد که در آن ماهیگیران محلی، تورهای آموزشی صید یا قایق سواری برگزار می کنند. به این ترتیب، نه تنها درآمدشان در فصل رکود حفظ می شود بلکه گردشگران تجربه ای اصیل و واقعی از دریا به دست می آورند.
در ایران نیز چنین ظرفیتی وجود دارد. صیادان کاسپین در ماه های پاییز و زمستان بیکار می شوند و در جنوب نیز در فصل گرما کمتر صید می کنند. اگر ساختار قانونی و بیمه ای مناسبی برای اشتغال فصلی طراحی شود، می توان این قشر را وارد صنعت گردشگری کرد.
گردشگری تجربه محور، که بر «تجربه زیستن با جامعه محلی» استوار است، دقیقاً با روح زندگی ساحل نشینان سازگار است. صیادان می توانند روایتگران دریا باشند، نه فقط بهره برداران آن. اما تحقق این ایده نیازمند آموزش، حمایت تسهیلاتی و حضور بخش خصوصی خلاق است. در حال حاضر، هیچ برنامه ی ملی برای اتصال تعاونی های صیادی به شرکت های گردشگری وجود ندارد، در حالی که این همکاری می تواند معیشت ساحلی را دگرگون کند.
آموزش، بیمه و فرهنگ سازی؛ سه رکن مغفول
احیای فصل های خاموش دریا بدون آموزش جوامع ساحلی ممکن نیست.صیادان، لنج داران و اهالی روستاهای ساحلی باید مهارت های گردشگری، میزبانی، ایمنی دریایی و بازاریابی محلی را بیاموزند. در کنار آن، دولت باید الگوهای بیمه ای متناسب با فعالیت های فصلی ایجاد کند تا صیادان با خیال آسوده وارد عرصه گردشگری شوند.
همچنین فرهنگ عمومی جامعه باید از نگاه تفریحی صرف به دریا فاصله بگیرد. دریا نه فقط محل شنا و آفتاب گرفتن، بلکه عرصه ای برای تجربه فرهنگی، زیست محیطی و تاریخی است.
دریا به مثابه سرمایه ی ملی
دریا در ایران همچنان در ذهن بسیاری، مرزی آبی است نه فرصتی تمدنی.در حالی که در کشورهای موفق دریایی، دریا مرکز شکل گیری شهرها، اقتصاد و حتی هویت ملی است، در ایران بیشتر به پشت آن زندگی می کنیم. نگاه رو به دریا یعنی استفاده از تمام ظرفیت های آن؛ از شیلات و بندرسازی گرفته تا گردشگری، آموزش، پژوهش و هنر.دریا می تواند پلی میان نسل ها باشد. کودکان امروز اگر در مدارس خود دریا را بشناسند، در آینده از آن مراقبت خواهند کرد. گردشگری دریایی می تواند این شناخت را در سطح جامعه گسترش دهد؛ زیرا مردم وقتی با دریا زندگی کنند، ارزش آن را بهتر درک می کنند.
ایران چهار دریا دارد؛ کاسپین در شمال، و خلیج فارس، عمان و مکران در جنوب.هر کدام از این پهنه ها می توانند در ماه هایی از سال مقصدی ویژه برای گردشگری باشند. اما نبود مدیریت یکپارچه، نگاه فصلی، ضعف زیرساخت و کمبود تبلیغات باعث شده دریاهای کشور بخشی از سال را خاموش بگذرانند.در حالی که در سایر کشورها، تقویم گردشگری با حرکت فصل ها تنظیم می شود، در ایران هنوز تقویم دریا بر پایه تعطیلات تابستانی استوار است.
اگر بخواهیم از وابستگی به گردشگری سنتی و فصلی رها شویم، باید نگاه تازه ای به دریا داشته باشیم؛ نگاهی که در آن، دریا همیشه زنده است.احیای فصل های خاموش دریا نه فقط فرصتی برای رونق اقتصادی سواحل، بلکه ضرورتی برای حفظ پیوند تاریخی ملت ایران با آب و افق های دور است.زیرا کشوری که رو به دریا بایستد، رو به آینده ایستاده است.
بلاگ خبری مکران آریا دریا
