تنگه هرمز، گذرگاه باریک اما حیاتی در منطقه خلیج فارس، تنها یک آبراه جغرافیایی نیست؛ بلکه شاهراه انرژی جهان و یکی از پرتنش ترین نقاط ژئوپلیتیکی کره زمین است.
تین نیوز |
تنگه هرمزگان که در باریک ترین نقطه اش تنها ۳۳کیلومتر عرض دارد، محل عبور بیش از یک پنجم صادرات نفت جهان و درصد قابل توجهی از گاز طبیعی مایع است.
به گزارش تین نیوز به نقل از اقتصاد سرآمد، مرتضی فاخری، محقق و پژوهشگر در نوشتاری اختصاصی به بررسی جایگاه تنگه هرمز استراتژیک با توجه به اهمیت این آبراهه در حوزه انتقال نفت و گاز جهانی در اقتصاد جهان و تاثیرگذاری آن بر وضعیت اقتصادی مردم دنیا پرداخته است. این مطلب را در ادامه می خوانید:
نقشی که تنگه هرمز در اقتصاد جهانی ایفا می کند، بسیار فراتر از آن چیزی است که در نقشه ها و کتاب های جغرافیا دیده می شود. در حقیقت، سرنوشت بسیاری از خانوارهای جهان، از پمپ بنزین های لس آنجلس گرفته تا کارخانجات چین، با این گذرگاه حیاتی گره خورده است. تنگه هرمز به نوعی شاهرگ حیاتی صادرات انرژی کشورهای حوزه خلیج فارس از جمله ایران، عربستان سعودی، عراق، کویت، قطر، و امارات متحده عربی است. این کشورها حدود ۳۰درصد نفت جهان را تولید می کنند.
نفتکش هایی که از بنادر این کشورها خارج می شوند، ناگزیر باید از تنگه هرمز عبور کنند تا به بازارهای اروپا، آسیا و آمریکا برسند. به همین خاطر، کوچک ترین اختلال در امنیت این تنگه می تواند تأثیرات زنجیره ای عظیمی بر قیمت جهانی نفت، نرخ ارز، تراز تجاری کشورها و حتی شاخص های بورس داشته باشد، اما اهمیت تنگه هرمز تنها در عبور نفت خلاصه نمی شود؛ صادرات گاز طبیعی مایع به ویژه از سوی قطر که بزرگ ترین صادرکننده این محصول در جهان است، نیز وابسته به این تنگه است.
این بدان معناست که صنایع پتروشیمی، نیروگاه های برق، خطوط تولید و سیستم گرمایش خانگی میلیون ها نفر در جهان، وابسته به آرامش نسبی در این گذرگاه کوچک دریایی هستند. در این میان، قدرت های جهانی نیز با دقت و نگرانی ویژه ای تحولات پیرامون این تنگه را زیر نظر دارند. ایالات متحده آمریکا، اتحادیه اروپا، چین، ژاپن، و هند همگی در مقاطعی پای ناوهای جنگی خود را به این منطقه باز کرده اند، چراکه در صورت بروز بحران، بهای نفت و گاز به سرعت از کنترل خارج شده و اقتصاد جهان را دچار رکودهای شدید می کند. وابستگی جهان به نفت خام هنوز به پایان نرسیده و تنگه هرمز کانونی برای این وابستگی است.
نقش استراتژیک ایران در تنگه هرمز
ایران، به عنوان یکی از کشورهایی که در ساحل شمالی تنگه قرار داشته و کنترل بخشی از آن را در اختیار دارد، همواره اعلام کرده است که در صورت تهدید امنیت ملی یا اعمال فشارهای خارجی، ممکن است به بستن تنگه اقدام کند. اگرچه این تهدید بیشتر جنبه بازدارندگی دارد، اما همواره واکنش بازار جهانی نفت به چنین تهدیدهایی بسیار سریع و شدید بوده است. قیمت نفت در واکنش به چنین تنش هایی معمولاً چندین دلار افزایش یافته و در بعضی موارد تا ۳۰درصد نوسان داشته است.
در کنار مسائل انرژی، تنگه هرمز نقش مهمی در تجارت بین المللی ایفا می کند. کالاهای مصرفی، تجهیزات صنعتی و حتی موادغذایی که از آسیا به سمت اروپا یا از خاورمیانه به سوی جنوب و شرق آسیا در حرکت اند، از این تنگه عبور می کنند. بنابراین امنیت تنگه نه تنها برای صادرکنندگان نفت، بلکه برای واردکنندگان کالا نیز اهمیت دارد.
سایه تنگه هرمز بر اقتصاد مردم دنیا
نکته مهم تر اما آن است که اقتصاد مردم عادی، یعنی خانوارهایی که در نقاط دور از خلیج فارس زندگی می کنند نیز از تنگه هرمز تأثیر می پذیرند. وقتی نفت گران می شود، قیمت بنزین در جایگاه ها افزایش می یابد، هزینه حمل ونقل بالا می رود و در نتیجه تورم بالا می رود. این یعنی خانواده ای در رم یا توکیو، بدون اینکه نام تنگه هرمز را شنیده باشد، هزینه بیشتری برای خرید موادغذایی، قبض برق یا رفت وآمد روزانه پرداخت می کند. در واقع، امنیت تنگه هرمز، امنیت اقتصادی میلیون ها خانواده در سراسر جهان است.
تنگه هرمز به صورت ضمنی به ابزاری برای چانه زنی دیپلماتیک نیز تبدیل شده است. قدرت هایی که در سواحل این تنگه حضور دارند، می توانند از این موقعیت برای به دست آوردن امتیازهای سیاسی و اقتصادی استفاده کنند. مثلاً در جریان تحریم های شدید نفتی علیه ایران، این کشور بارها اعلام کرد که اگر فروش نفت ایران به صفر برسد، دیگر کشورها نیز نباید از امنیت عبور از تنگه بهره مند شوند. این پیام غیرمستقیم، هم برای دولت ها و هم برای بازارها، پیام روشنی است که ایران، ولو به صورت بالقوه، توان برهم زدن ثبات انرژی جهانی را دارد.
نگاه چین و هند به تنگه هرمز
چین و هند، به عنوان واردکنندگان عمده نفت از خلیج فارس، به شدت نگران اختلال در این مسیر هستند. هرگونه تنش در تنگه هرمز مستقیماً روی رشد اقتصادی این کشورها تأثیر می گذارد. به همین دلیل است که این کشورها در سال های اخیر به دنبال متنوع سازی منابع انرژی، استفاده از مسیرهای جایگزین و سرمایه گذاری در انرژی های تجدیدپذیر رفته اند. بااین حال، وابستگی فعلی آن ها به این منطقه به حدی بالاست که نمی توانند در کوتاه مدت از آن صرف نظر
کنند.
ایده هایی همچون استفاده از خطوط لوله نیز برای دور زدن تنگه، بارها مطرح شده است. عربستان سعودی و امارات متحده عربی اقدام به ساخت خطوط لوله ای کرده اند که نفت را از مسیرهای زمینی به دریای سرخ منتقل کند. بااین حال، حجم صادرات این خطوط هنوز قابل مقایسه با ظرفیت تنگه هرمز نیست. ضمن اینکه چنین پروژه هایی هزینه بر، زمان بر و در معرض تهدیدات دیگری هستند.
جایگاه تنگه هرمز در حقوق بین الملل
از نظر حقوق بین الملل نیز تنگه هرمز جایگاه ویژه ای دارد. براساس کنوانسیون حقوق دریاها، کشتی ها حق عبور بی ضرر از تنگه های بین المللی را دارند، اما ایران که عضو این کنوانسیون نیست، شرایط خاص خود را دارد و همین مسئله به پیچیدگی های حقوقی و سیاسی منطقه می افزاید. چالش هایی از این دست، باعث می شود هرگونه منازعه در این منطقه، به سرعت به بحران جهانی تبدیل شود.
نباید از نقش رسانه ها و تحلیلگران اقتصادی نیز غافل شد. هر بار که خبری از توقیف یک نفتکش، پرواز پهپاد یا درگیری های موضعی در نزدیکی تنگه هرمز منتشر می شود، تیتر اول بسیاری از رسانه های جهان به آن اختصاص می یابد و شاخص های بازارهای جهانی بلافاصله واکنش نشان می دهند. این یعنی تنگه هرمز نه تنها یک موضوع راهبردی، بلکه یک عامل روانی در بازارهای مالی نیز به شمار می رود.
نتیجه گیری
در مجموع، تنگه هرمز یک نقطه ژئوپلیتیکی است که آینده آن در گرو توازن میان دیپلماسی، قدرت نظامی، حقوق بین الملل و منافع اقتصادی است. ادامه صلح و ثبات در این منطقه نیازمند گفت وگو، همکاری های منطقه ای، احترام به حقوق متقابل و جلوگیری از تنش زایی است. جهان امروز بیش از هر زمان دیگر، به امنیت و ثبات نیاز دارد و تنگه هرمز یکی از حساس ترین حلقه های این زنجیره جهانی است.
در دورانی که اقتصاد جهان به هم تنیده و جهانی سازی به اوج رسیده است، نمی توان تنگه هرمز را صرفاً یک مسئله منطقه ای دانست. این گذرگاه، قلب تپنده انرژی جهان است و هر ضربه به آن، لرزه ای بر اندام اقتصاد جهانی می اندازد. لذا حفظ امنیت آن، نه فقط مسئولیت کشورهای منطقه، بلکه مسئولیت مشترک جامعه جهانی است.
میانگین روزانه عبور نفت و گاز از تنگه هرمز (بر حسب میلیون بشکه در روز – mb/d)
سال عبور نفت خام درصد از کل
گاز طبیعی مایع (LNG) کشورهای اصلی صادرکننده
۲۰۱۹ ۲۱.۰ ۲۱٪ ۳.۵ قطر، امارات، ایران
۲۰۲۰ ۱۸.۵ ۲۰٪ ۳.۲ قطر، امارات، ایران
۲۰۲۱ ۱۸.۹ ۲۰٪ ۳.۴ قطر، امارات، ایران
۲۰۲۲ ۲۰.۵ ۲۱٪ ۳.۶ قطر، امارات، ایران
۲۰۲۳ ۲۱.۲ ۲۲٪ ۳.۸ قطر، امارات، ایران
۲۰۲۴ (برآورد) ۲۱.۶ ۲۲.۵٪ ۴.۰ قطر، امارات، ایران
توضیحات تکمیلی:
بیش از ۷۵٪ صادرات نفت عربستان سعودی، کویت، عراق و امارات از طریق این تنگه انجام می شود.
قطر به تنهایی حدود ۷۰میلیون تن LNG در سال صادر می کند که بیش از ۸۰٪ آن از طریق تنگه هرمز عبور می کند.در سال ۲۰۲۳، حدود ۵هزار نفتکش و کشتی حامل LNG از تنگه عبور کرده اند.
بلاگ خبری مکران آریا دریا
