یکی از الزامات بسیار مهم تحقق قدرت دریایی و به دنبال آن اقتصاد دریامحور، توسعه فرهنگ دریایی است. زمانی می‌توان به توسعه فرهنگ دریایی دست یافت که در دو بعد دانش عمومی دریایی و دانش تخصصی دریایی، فعالیت‌های متنوعی صورت گیرد. بر این اساس دانشگاه‌ها و مراکز علوم دریایی نقش پررنگی در این حوزه دارند. در این خصوص با دریاداردوم جواد داداش‌زاده، رئیس مرکز مطالعات و تحقیقات نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران گفت‌و‌گویی انجام دادیم که در ادامه می‌آید.
نقش دانشگاه و نهادهای آموزشی در تربیت نیروی انسانی متخصص چیست؟
تربیت نیروی متخصص در بخش دریایی مهمترین وظیفه دانشگاه‌ها و سایر مراکز آموزش دریایی است. این نهادها نقش مهمی در پیشبرد اهداف سازمان‌ها و ارگان‌های دریایی دارند. آموزش‌های دریایی با توجه به ماهیت تخصصی، نیاز به تجهیزات آموزشی خاص از جمله شبیه‌سازهای آموزشی دارند که یکی از گران‌ترین تجهیزات آموزشی جهان است. همچنین دوره‌های کارورزی دریانوردی علی‌رغم وجود محدودیت‌ها و چالش‌های بسیار زیاد، یکی از الزامات آموزش‌های تخصصی دریایی به شمار می‌رود. در این دوره‌ها به دانشجویان این فرصت داده می‌شود تا به صورت عملی مهارت‌های مورد نیاز در تخصص و حرفه خود را کسب و نقاط ضعف خود را برطرف کنند تا در آینده و در شرایط ماموریت بتوانند وظایف و مسئولیت‌های خود را به نحو احسن و با حداقل اشتباهات به انجام برسانند.
این آموزش‌ها قبل از انقلاب عمدتا در کشورهای خارجی انجام می‌شد که به برکت پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی و ایجاد دانشگاه‌های علوم دریایی معتبر از جمله دانشگاه علوم دریایی امام‌خمینی(ره) نوشهر دانشگاه دریانوردی چابهار و سایر مراکز آموزش دریایی در زمینه اجرای دوره‌های آموزش تخصصی استقلال و خودکفایی ایجاد شده است و توان تربیت نیروی متخصص دریایی نه‌تنها متناسب با نیاز ارگان‌های دریایی بلکه فراتر از آن، تربیت نیروی انسانی برای سایر کشورها نیز در کشور وجود دارد. البته باید در این حوزه‌ها، ارتقا کمی و کیفی صورت پذیرد، چراکه شاخص‌های علمی موجود بیانگر وضعیت مطلوب نیست و سهم ناچیزی از دانشجویان در حال تحصیل کشور به رشته‌های علوم دریایی اختصاص دارد که امیدواریم در آینده افزایش پیدا کند.
در حال حاضر چه رشته‌های دریایی در دانشگاه‌های کشور تدریس می‌شود؟
در مراکز آموزش عالی کشور، تخصص‌ها و رشته‌های گوناگونی ارائه می‌شود که از آن جمله می‌توان به رشته‌های عرشه و فرماندهی کشتی، تفنگدار دریایی، مهندسی الکترونیک و مخابرات دریایی، مهندسی مکانیک، کمیسر دریایی، مهندسی کشتی‌سازی، مدیریت بازرگانی دریایی
و برخی دیگر اشاره کرد که از نظر محتوایی کاملا پاسخگوی نیاز کشور هستند. اما از نظر تعداد دانشجویان در حال تحصیل با وجود ظرفیت بالای دانشگاه‌های دریایی در پذیرش دانشجو، عملا به علت سختی مشاغل دریایی، استقبال زیادی وجود ندارد و در برخی موارد شرکت‌های دریایی برای تامین نیروی انسانی متخصص خود ناگزیرند از نیروهای خارجی استفاده کنند.
البته اغلب رشته‌های دریایی در مراکز آموزش دریایی کشور در مقطع کارشناسی ارائه می‌شود که نیاز افسران مورد نیاز برای ارگان‌های دریایی را تامین می‌کند. همچنین در حال حاضر تعدادی رشته کارشناسی‌ارشد از طریق دانشگاه علوم دریایی امام خمینی(ره) نوشهر و دانشگاه چابهار ارائه می‌شود که نیاز مدرسان و اساتید دانشگاه‌های دریایی را تامین می‌کند و در این راستا نیز نیاز ایجاد رشته‌ها و دوره‌های مقاطع بالاتر از جمله دکتری به علت رشد روزافزون فناوری‌های دریایی، مشهود است.
آیا ارگان‌ها و نهادهای مرتبط در زمینه آموزش رشته‌های علوم دریایی فعالیت دارند؟
در سطوح پایین‌تر کارکنان دریایی، برخی مراکز آموزشی خصوصی اقدام به برگزاری دوره‌های کوتاه‌مدت تخصصی دریایی از جمله ملوانی می‌کنند که در این بخش نیز در صورت جذب دانشجوی دریایی، کیفیت و کمیت دانش آموختگان پاسخگوی نیاز ارگان‌های دریایی است. در حال حاضر تعدادی هنرستان دریایی هم زیر نظر وزارت آموزش و پرورش فعالیت می‌کنند که دانش‌آموزان مقطع متوسطه دوم در این هنرستان‌ها و در رشته‌های ناوبری، مکانیک دریایی و برق و الکترونیک دریایی تحصیل و بعد از اخذ دیپلم در رشته‌های دریایی نسبت به ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر یا جذب در ارگان‌های دریایی اقدام می‌کنند و برخی نیز در حوزه دریایی در بخش خصوصی مشغول به‌کار می‌شوند. این هنرستان‌ها در تامین کارکنان دریایی مورد نیاز کشور نقش تاثیرگذاری دارند.
نقش نهادهای آموزشی پایه در توسعه فکری، ایجاد شناخت و علاقه نسبت به رشته‌های مربوط به علوم دریایی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
با توجه به حضور بیش از 10 میلیون دانش‌آموز در مقاطع مختلف تحصیلی نظام آموزشی کشور، جامعه با مخاطبی روبه‌رو است که از نظر کمی و کیفی، بخش قابل‌توجهی از کشور را در بر می‌گیرد. ازاین‌رو نگاه به این بخش از جامعه می‌تواند اهداف ارگان‌های دریایی در بخش تخصصی را محقق کند. اما این حوزه با چالش‌های بزرگی از جمله عدم آشنایی دانش‌آموزان با مشاغل دریایی، سختی مشاغل دریایی، دوری از خانواده و مواردی از این قبیل روبه‌رو است.
علاوه بر این، نقش دریا به‌عنوان یک حوزه اثرگذار در زندگی فرهنگی اقتصادی و تاریخی کشور، ایجاب می‌کند تا امور دریایی به یک موضوع برجسته در فعالیت‌های دانش‌آموزان تبدیل شود. هدایت شغلی دانش‌آموزان و گرایش آن‌ها به مشاغل مرتبط با دریا و هدایت تحصیلی دانش‌آموزان نخبه و علاقه‌مند به سمت رشته‌های تحصیلی مرتبط با دریا باید در اولویت فعالیت‌های فرهنگی دریایی
قرار گیرد.
در این راستا یکی از مهمترین برنامه‌های اثرگذار به‌منظور آشنایی و افزودن اشتیاق جوانان به حضور در فعالیت‌های دریایی گنجاندن مفاهیم دریایی در کتاب‌های درسی است که در سال‌های گذشته انجام شده و نیاز است که این امر توسعه پیدا کند. در این خصوص در بین سایر ارگان‌های دریایی نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی پیشرو بوده است و اخیرا با انعقاد تفاهم‌نامه‌ای که بین نداجا و وزارت آموزش و پرورش صورت گرفته است، تعامل و همکاری نیروی دریایی و وزارت آموزش‌وپرورش به منظور بررسی راهکارهای ارتقاء و توسعه فرهنگ دریایی در بین دانش‌آموزان در کتاب‌های درسی مقاطع مختلف تحصیلی در دستور کار وزارت آموزش و پرورش قرار گرفته است.
برای تقویت و توسعه آموزش‌های دریایی در میان جوانان در نهادهای آموزشی پایه، چه اقداماتی باید مدنظر قرار گیرد؟
یکی از برنامه‌های بسیار مفید، برای استقبال جوانان به مشاغل دریایی، حضور افسران و کارشناسان ارگان‌های دریایی در بین دانش‌آموزان مدارس شهرهای مختلف و تبیین اهمیت دریا و توسعه فرهنگ دریایی است. شایسته به نظر می‌رسد این مهم به مناسبت‌های مختلف از جمله روز دریانوردی روز نیروی دریایی، هفته دفاع مقدس، روز ارتش و دیگر مناسبت‌ها انجام شود. از دیگر برنامه‌ها به‌منظور افزودن اشتیاق جوانان به حضور در آموزش‌ها و مشاغل مربوط به دریا بازدید دانش آموزان مدارس مختلف کشور، از توانمندی‌های سازمان‌ها و ارگان‌های دریایی در شمال و جنوب کشور است که با هماهنگی وزارت آموزش و پرورش بنابر تقاضای مدارس و عمدتا با استفاده از امکانات رفاهی توسط ارگان‌های دریایی با پیش‌بینی سفر دریایی یک‌روزه و بهره‌مندی از شناورهای مختلف، صورت می‌گیرد و نقش بسیار تعیین‌کننده‌ای در جذب جوانان به این حوزه دارد.
یکی دیگر از اقدامات مهم در این رابطه تولید و انتشار محصولات فرهنگی در زمینه ترویج موضوعات دریایی در قالب کتاب مجله، کلیپ، فیلم و سریال است که تاثیر و نقش بسزایی در جذب و اشتیاق جوانان در این حوزه خواهد داشت. همچنین راه‌اندازی جشنواره دانش‌آموزی «دریا» یک اتفاق مهم و درس‌آموز برای همه ما است و این قشر مهم و پرجمعیت، پیش‌زمینه‌ها و استعدادهای بسیاری در خود نهفته دارند که باید همه مسئولان مرتبط آن را جدی بگیرند و برای آن برنامه‌های مدون و بلندمدت تدوین کنند. تنها در این شرایط است که با فرهنگ‌سازی، ترویج و تقویت مباحث علمی و فناوری در کنار پاکی و مهربانی کودکان و نوجوانان دانش‌آموز امروز، حکم امنیت و آسایش و آرامش مرزها و مردمان ایران زمین، صادر می‌شود.
سیاست‌گذاران در تسهیل فرایند آموزش عالی و جذب دانشجویان رشته‌های دریایی چه نقشی دارند؟
فرهنگ دریـایی توسعه‌یافـته، برای ملت‌هایی که از نعمت دستـرسی به دریـاها برخوردار هستند، مزیت‌های فراوانی دارد و می‌توان آن را منشأ توسعه، قدرت، قلمرو ثروت، رفاه و در نتیجه افزایش توان دفاعی کشور و سایر کارکردهای اجتماعی دانست. امروزه دستیابی به توسعه فرهنگ دریایی احتیاج به زیرساخت‌های جدید دارد و اجرای برنامه‌های دریایی کشور در درجه اول درگرو باور مسئولان و سیاست‌گذاران کشور نسبت به منافع و مواهب دریا به عنوان یکی از مؤلفه‌های اصلی فرهنگ دریایی است.
تنها در صورت حمایت مستقیم سیاست‌گذاران است که فرهنگ دریایی می‌تواند در میان اقشار مختلف جامعه نهادینه شود. مقام معظم رهبری به عنوان فرمانده معظم کل قوا، بارها در بیانات خویش فرهنگ‌سازی در این زمینه و ایجاد فهم عمومی نسبت به دریا به عنوان زیرساخت اساسی امری ضروری دانستند و مجلس و دولت را ملزم به اقدام برای این فرهنگ‌سازی در راستای توسعه دریامحور کرده‌اند.
نقش تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی مطلوب به منظور جذب جامعه هدف و استفاده بهینه از پتانسیل دانشگاه و مراکز دریایی چیست؟
اهمـیت تصمیـم‌گیری و تصمیـم‌سازی در این حوزه می‌تواند، طیف وسیعی از جامعه را جذب کند و به سمت طرح‌های عالی دریامحور سوق دهد، بنابراین دولت می‌تواند با توسعه آموزش عالی در حرفه دریانوردی، نقش اساسی ایفا کند. همچنین سیاست‌گذاران با گسترش کمی و کیفی دانشگاه‌ها و سایر مراکز آموزش عالی می‌توانند فرایند جذب دانشجو در حرفه دریانوردی را تسهیل کنند.
در مورد جذب دانشجویان دریایی در مراکز آموزش عالی انتظار می‌رود با حمایت دولت از حداکثر توان و پتانسیل دانشگاه‌ها استفاده شود. در این راستا دانشگاه‌های دریایی باید با تبلیغات رسانه‌ای وسیع، مسیر را برای جذب دانشجویان علاقه‌مند فراهم کنند. حمایت دولت و مجلس در این جریان تبلیغاتی، موجب جذب هرچه بیشتر افراد به مراکز آموزش عالی دریایی می‌شود.
هم‌اکنون سازمان‌ها و ارگان‌های دریایی با بهره‌جستن از حمایت وزارت علوم تحقیقات و فناوری و با استفاده از پتانسیل دانشگاه‌ها در برخی از رشته‌های دریایی، دانشجویان را بورسیه تحصیلی می‌کنند و دانشجویان با اطمینان از وضعیت آینده شغلی خود با اشتیاق فراوان در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش دریایی ادامه تحصیل می‌دهند. باید خاطرنشان کرد اعزام دانشجو به خارج از کشور و جذب دانشجو از کشورهای دیگر به عنوان یک دیپلماسی علمی، همواره در محیط‌های بین‌المللی مرسوم است و در کشور ما نیز این تبادل علمی در برخی از رشته‌ها و تخصص‌های منحصر به فرد دریایی اتفاق می‌افتد. بنابراین حمایت دولت در این بخش می‌تواند دیپلماسی علمی را فعال‌تر کرده و شاهد ارتقاء و تعالی سطح دانش فارغ‌التحصیلان به ویژه در حوزه‌های دریایی باشیم.
ایران به تبیین اهمیت دریا و توسعه فرهنگ دریایی نیاز دارد
