سال گذشته در نشست شماره 222 شورای‌عالی هماهنگی ترابری کشور به تاریخ 14/ 1401/04 به‌منظور اصلاح و تقویت نظام نظارتی و بازرسی بنادر و حفظ نظم و انضباط در تردد اشخاص و وسایل نقلیه موتوری، مقرراتی با عنوان «آيین‌نامه تردد اشخاص و وسايط نقلیه موتوری» با هدف ارتقای بهره‌وری، کاهش ترافیک و تراکم خودروها در محدوده درب‌های ورود خروج بندر، معابر، محوطه‌های بندری به تصویب رسید و مقرر شد اشخاص یا وسایل نقلیه موتوری در صورت ارتکاب تخلفات اشاره‌شده در آن، علاوه بر جرائم احتمالی متناظر در سایر قوانین کشور یا قراردادهای مربوطه، مشمول جرائم تعیین‌شده براساس پیوست آیین‌نامه موصوف نیز باشند. در عین حال، معاونت امور بندری و اقتصادی سازمان بنادر به‌عنوان مرجع هماهنگی و مدیریت ترافیک بندری موظف شد دستورالعمل اجرایی آن را حداکثر 6 ماه پس از تصویب آیین‌نامه در شورای عالی هماهنگی ترابری کشور، تدوین کرده و به تصویب شورای‌عالی هماهنگی ترابری کشور برساند. با توجه به این موارد، بهتر دیدیم که درباره ضرورت مقررات‌نویسی جهت تردد در بنادر، بررسی وضعیت ترافیک وسایل نقلیه خشکی داخل محوطه‌های بنادر کشور و اطلاع از روند اجرایی شدن «آيین‌نامه تردد اشخاص و وسايط نقلیه موتوری» به سراغ کسی برویم که ایده طرح و تدوین و نیز پیشبرد مراحل تصویب آن را برعهده داشته است؛ بنابراین در ادامه، توجه خوانندگان را به گفت‌وگوی ترابران با خسرو سرایی مدیرکل ترانزیت، لجستیک و توافقنامه‌های سازمان بنادر و دریانوردی جلب می‌کنیم.
ترابران: لطفاً در ابتدا درباره ضرورت تدوین آیین‌نامه تردد اشخاص و وسایط نقلیه موتوری در بنادر کشور توضیح دهید؟
ابتدا لازم است تصویری هر چند اجمالی از مدیریت ترافیک بندری به شما ارائه بدهم. ترافیک در بنادر دریایی بخش‌های مختلفی دارد، مدیریت و کنترل ترافیک کشتی‌های متردد به بنادر دارای قدمتی به اندازه قدمت فعالیت بندر است و با رشد و توسعه غیرقابل باور سال‌های اخیر در زمینه فناوری، بهره‌برداری از سیستم‌های مدیریت ترافیک کشتی در بنادر و مناطق ساحلی توسعه یافته است.
در عین حال، بندر به‌عنوان مهم‌ترین حلقه ارتباط بین خشکی و آب و قدرتمندترین حلقه از زنجیره تامین، حملونقل و لجستیک، نه‌تنها می‌بایست این ابزارها را با رویکردی هماهنگ بین بازیگران عمده در دریا و برای کنترل ترافیک دریایی، نظارت و پشتیبانی به کار گیرد، بلکه این سیستم تنها زمانی تکمیل می‌شود که قرینه چنین سیستمی را در خشکی داشته باشیم تا ترافیک ورود و خروج بار به‌صورت متوازن انجام شود.
اکنون نسل جدید راهکارهای کنترل و مدیریت ترافیک کشتی آن‌قدر پیشرفت داشته که با استفاده از فناوری‌های پشتیبانی تصمیم‌گیری خودآموز، ایمنی و کارایی ناوبری را بسیار فراتر از محدودیت‌های سیستم‌های ساحلی سنتی گسترش می‌دهد، ضمن اینکه راه‌حل‌های مقرون‌به‌‌صرفه‌ای مطابق با همه کدهای مقررات ایمنی ترافیک دریایی IMO و IALA در این زمینه وجود دارد، اما در سمت خشکی ما کد استاندارد ترافیکی که توسط یک نهاد بین‌المللی ایجاد شده باشد نداریم، بنابراین این آیین‌نامه با الگو قرار دادن رفتار مقامات بندری با شناورها در بندر از زمان ورود به لنگرگاه تا خروج از لنگرگاه بندر، در پی آن است که استانداردهایی برای رفتار مقامات بندری با کامیون‌ها و واگن‌ها ایجاد کند.
هدف غایی تدوین این آیین‌نامه، کاهش ماندگاری واگن و کامیون در بندر است. اگر هر کامیون موفق به کاهش زمان حضور در بندر شود و فقط دو سفر اضافه در سال داشته باشد، این یعنی رونق اقتصاد ملی و به تبع آن کاهش تقاضا برای کامیون و بهره‌وری بالاتر کامیون‌ها و واگن‌های موجود
البته کشتی باارزش‌ترین وسیله حمل متردد در بنادر محسوب می‌شود و از ابتدای شکل‌گیری یک بندر، هدف اصلی، ارائه خدمات مدنظر در زمان خاص به شناور مذکور با بالاترین کیفیت است و تمامی عوامل بندر با برنامه‌ریزی دقیق و براساس اصول لجستیک بندری، برای به حداقل رساندن زمان ماندگاری کشتی در بندر تلاش می‌کنند؛ تا آنجا که از زمان‌های بسیار دور شاخص‌هایی نیز برای اندازه‌گیری اجزای زمان صرف‌شده در بندر تعریف و در بنادر مختلف به کارگرفته شده‌اند و همواره، زمان معطلی (Waiting time) یک شناور در یک بندر با بندر دیگر، زمان صرف‌شده برای دریافت خدمات (Service Time) یک شناور در یک بندر با بندر دیگر و… یکی از مبانی مقایسه بنادر با یکدیگر بوده است. اما آیا بندر فقط مسئول ارائه خدمت صحیح، باکیفیت و به‌موقع به شناور و کشتی است؟ رانندگان کامیون (مالکان کامیون)، مالکان واگن و ذی‌نفعان این وسایل نقلیه خشکی از چه حق‌وحقوقی برخوردار هستند؟ طرح موضوع دقیقاً از همین‌جا شروع می‌شود.
مسلماً بار حجیمی که توسط کشتی وارد بندر می‌شود تا حد ممکن می‌بایست کمترین توقف را در بندر داشته باشد و در هر عملیات میزان زیادی از آن از بندر خارج شود، بنابراین حمل ریلی خودبه‌خود در اولویت قرار می‌گیرد و سپس حمل یکسره جاده‌ای که در هر پارت حداقل بتواند از 2000 کامیون بهره ببرد، اما توجه به این ضرورت‌ها، لجستیک کار را بسیار دشوار می‌سازد، چراکه بندر قادر نیست وسیله ارزشمندی مثل کشتی را که روزانه به‌طور متوسط بیش از 25000 دلار بابت دیرکرد تخلیه جریمه دریافت می‌کند، معطل وسیله نقلیه خشکی نماید، پس از دیدگاه مقامات بندری، همه وسایل نقلیه خشکی باید زمان ماندگاری خود را در بندر با زمان ماندگاری کشتی در بندر هماهنگ کنند.
در چنین شرایطی، مسئولیت مقامات بندری، حداقل‌سازی زمان بندری کشتی و در عین حال زمان بندری واگن و کامیون است. به همین دلیل، یک مدیر بندر حرفه‌ای می‌داند که تمامی تلاش‌هایش برای تخلیه و یا بارگیری سریع کشتی به‌منظور ایجاد توازن بین بار ورودی و خروجی به‌شدت در گروی جریان ورودی بار از خشکی و یا به خشکی است، این نقطه شروع الزام برای تدوین آیین‌نامه تردد وسایل نقلیه خشکی در بنادر کشور بوده است که در بین کشورهای منطقه و حتی جهان نیز کاری کم‌نظیر به‌شمار می‌رود.
ترابران: ایده اولیه تدوین چنین آیین‌نامه‌ای چگونه مطرح شد؟
ایده اولیه تدوین این آیین‌نامه بر پایه همه مشغولیت‌های ذهنی که در سوال قبل برشمردم از شخص بنده بوده است. البته به انجام رساندن کار به این بزرگی و با این جایگاه ملی تنها از عهده یک فرد خارج است، بنابراین در اینجا قبل از اینکه کلام دیگری جاری شود، لازم است از همه آحاد سازمانی اعم از ستاد مرکزی و کلیه بنادر کشور اعم از همکاران، حراست، یگان حفاظت، حقوقی، امور بندری، امور مناطق، HSE و همه و همه عزیزانی که در سطوح کارشناسی و مدیریتی با این پروژه همکاری داشته‌اند قدردانی کنم.
یکی از مشکلات در بنادر، آن است که راننده یا کمک او وسیله نقلیه خود را تا زمانی که بار برگشت را تدارک ببینند، در بندر رها می‌کنند. در حالی که اکنون طبق آیین‌نامه، راننده موظف است همراه وسیله نقلیه، در بازه زمانی تعیین شده توسط کمیته ترافیک بندری، از بندر خارج شود
این پروژه یکی از پروژه‌هایی بود که در بدو تاسیس «اداره کل لجستیک و حملونقل چندوجهی» تعریف کردم و بعدها با ادغام در «اداره کل ترانزیت و توافقنامه‌ها» و شکل‌گیری «اداره کل لجستیک، ترانزیت و توافقنامه‌ها» ادامه یافت و به پایان رسید. این آیین‌نامه در راستای اجرای بندهای سوم و پنجم وظایف سازمان بنادر مندرج در ماده سوم آیین‌نامه سازمان بنادر و کشتیرانی مصوب ۱۳۴۸ خورشیدی تحت عناوین «تهیه و تنظیم و اجرای مقررات بندری و دریایی کشتیرانی بازرگانی طبق قوانین مربوطه» و «اداره امور تخلیه و بارگیری و حملونقل کالا در محوطه‌ی بنادر» در 56 ماده و 19 تبصره و یک پیوست تدوین شده و برای تمامی بنادر تابعه سازمان بنادر، لازم‌الاجرا خواهد بود، بنابراین کلیه وسایل نقلیه موتوری و اشخاص ترددکننده به بنادر، موظف به رعایت و کاربست مفاد آن هستند.
بار دیگر تکرار می‌کنم که هدف اصلی و غایی تدوین و اجرایی‌سازی این آیین‌نامه طبق همان الگوی خدمات‌رسانی به کشتی‌ها، کاهش ماندگاری واگن و کامیون در بندر است. فرض کنید هر کامیون با رعایت دستورالعمل اجرایی این آیین‌نامه در مراحل اولیه اجرا، موفق به کاهش زمان حضور در بندر شود و این زمان را صرف سیر و حرکت در مسیر تجارت و کسب و پیشه خود کند، اگر هر کامیون یا هر واگن بتواند از محل این کاهش زمان حضور در بندر، تنها دو سفر اضافه در سال داشته باشد، این یعنی رونق اقتصاد ملی و به تبع آن کاهش تقاضا برای کامیون و بهره‌وری بسیار بالاتر برای کامیون‌ها و واگن‌های موجود.
ترابران: برای اجرایی شدن این آیین‌نامه آنچه مقدماتی لازم است؟
طبق این آیین‌نامه، معاونت امور بندری و اقتصادی سازمان بنادر به‌عنوان مرجع هماهنگی و مدیریت ترافیک در سازمان موظف است جهت اجرایی‌سازی آن، دستورالعمل اجرایی مربوطه را تدوین کرده و به تصویب شورای‌عالی هماهنگی ترابری کشور برساند. بر همین اساس، دستورالعمل مذکور به‌زودی مطرح شده و به تصویب خواهد رسید، البته قبلاً نیز در جلسه این شورا طرح و ایراداتی به آن وارد شده بود که اکنون، ایرادات وارده برطرف و متن دستورالعمل نهایی شده است.
نکته اساسی در این آیین‌نامه، تشریح تخلفات و روش‌های بازدارندگی از تخلفات مربوط به تردد اشخاص و وسایل نقلیه موتوری در بنادر کشور است که کاملاً احراز و روش‌های جلوگیری از تکرار آن نیز شرح داده شده است.
سازوکار لازم به‌منظور مستندسازی تخلفات و جرائم و حفظ سوابق تخلفات اشخاص حقیقی و حقوقی نیز در دستورالعمل اجرایی این آیین‌نامه تعیین شده است. برای مثال در صورت تخلف اشخاص متردد به بنادر کشور از مفاد این آیین‌نامه، یگان حفاظت بنا به تشخیص و متناسب با تخلفات صورت‌گرفته، می‌تواند اقدامات مقتضی از جمله صدور دستور توقف، صدور دستور خروج از بندر، اخذ تعهد مبنی بر رعایت مقررات مربوطه توسط ایشان و در صورت لزوم ارائه گزارش موضوع به مراجع قانونی از جمله پلیس راهور ناجا و مراجع قضایی را انجام دهد و اشخاص و رانندگان وسایل نقلیه می‌باید از دستورات آنها پیروی کنند.
ترابران: اکنون وضعیت ترافیک وسایل نقلیه خشکی در محیط بندری چگونه ست؟
از سال‌ها قبل، در بسیاری از بنادر به‌ویژه در بندر شهید رجایی، امور ترافیکی توسط کارشناسان زبده‌ای که اکثراً سال‌ها در راهنمایی و رانندگی دارای تجربیات گران‌قدری بوده‌اند، مدیریت می‌شده، اما موضوع ترافیک در بنادر بیشتر تحت نظر مهندسی عمران بنادر بوده است، بنابراین نیازهای ترافیکی و لجستیکی در اولویت نبوده است، این آیین‌نامه و دستورالعمل اجرایی آن، با نگاه مدیریت ترافیک بار و از منظر لجستیک بندری تنظیم شده است؛ به عبارت دیگر مدیریت ترافیک در بنادر از «دیدگاه مهندسی» به «دیدگاه لجستیکی» تغییر یافته است.
ترابران: انتظار دارید پس از اجرای دقیق این آیین‌نامه چه اتفاقی بیفتد؟
در دستورالعمل اجرایی این آیین‌نامه وظایف همه آحاد درون بندر، دستگاه‌های بیرون بندر و همچنین ستاد سازمان بنادر مشخص شده است، برای نمونه اکنون در ستاد مرکزی سازمان بنادر یک مرجعی تحت مدیریت معاون امور بندری و اقتصادی برای رسیدگی به امور ترافیکی بنادر ایجاد شده که دارای وظایف مشخصی است و کلیه امور ترافیکی از ایجاد زیرساخت و روساخت‌های ترافیکی گرفته تا ایجاد هماهنگی بین همه آحاد ذی‌ربط را به عهده دارد.
با این حال، یکی از مشکلاتی که اکنون در بندر با آن مواجه هستیم، آن است که مثلاً راننده یا کمک وی، با وجود آن که در معابر و محوطه‌های بندری مجاز به ترک وسایل نقلیه خود نبوده و بلافاصله پس از تخلیه و یا بارگیری باید نسبت به خروج از اماکن بندری اقدام کنند، وسیله نقلیه‌ای خود را تا زمانی که بار برگشت را تدارک ببینند در بندر رها می‌کنند. در حالی که اکنون طبق آیین‌نامه و دستورالعمل اجرایی آن راننده موظف است به‌همراه وسایل نقلیه، در بازه زمانی تعیین شده توسط کمیته ترافیک بندری، از بندر خارج شود.
هنگامی که چنین موضوعی رعایت شود عدالت در توزیع بار بین رانندگان کامیون نیز رعایت شده و زمان ماندگاری کامیون در بندر نیز کاهش می‌یابد. این تنها یکی از تغییراتی خواهد بود که با اجرایی شدن دستورالعمل اجرایی آیین‌نامه ترافیکی، شاهد آن خواهیم بود.
از سال‌ها قبل، موضوع ترافیک در بنادر بیشتر تحت نظر مهندسی عمران بنادر بوده و نیازهای ترافیکی و لجستیکی در اولویت نبوده است، در این آیین‌نامه و دستورالعمل اجرایی آن، مدیریت ترافیک در بنادر از «دیدگاه مهندسی» به «دیدگاه لجستیکی» تغییر یافته است
با اجرایی شدن این آیین‌نامه در بنادر کشور همه وسایل نقلیه باری و غیر باری، تجاری و غیرتجاری برای تردد بین محوطه‌های بندری می‌بایست از قبل مجوز تردد دریافت کنند، این ترددها مورد پایش دقیق قرار می‌گیرد و با توجه به بار ترافیکی بندر، ترددها برنامه‌ریزی می‌شوند. برای مثال راننده وسیله نقلیه جاده‌ای، صاحب کالا یا نماینده قانونی وی برای ورود به پایانه‌ها و اماکن بندری باید اسناد هویتی را به‌همراه داشته و در صورت لزوم در هر نقطه‌ای که الزامی باشد، ارائه نماید. مطابقت شماره پلاک وسایل نقلیه جاده‌ای با شماره پلاک مندرج در اسناد مرتبط با بار به فراخور تجهیزات موجود می‌تواند به‌صورت سامانه‌ای، نیمه‌سامانه‌ای و یا دستی توسط یگان حفاظت انجام شود.
هر نوع جابه‌جایی در محوطه‌های بندری رصد شده و چنانچه بار تجاری برای حمل وجود داشته باشد، مسیر دسترسی وسیله نقلیه به محوطه و انبار و یا اسکله توسط اپراتور مدیریت ترافیک مشخص و با توجه به ترافیک و میزان تردد بهترین مسیر به راننده آن پیشنهاد می‌شود.
در زمان خروج نیز همین اتفاق می‌افتد، تمامی اشخاصی که مجوز ورود به محوطه بنادر را دریافت کرده‌اند لازم است خروج خود را ثبت نمایند. در صورت خروج اشخاص از بندر بدون ثبت خروج و یا در صورتی که پس از ثبت خروج وسایل نقلیه باری جاده‌ای، راننده یا همراهان وی از بندر خارج نشده باشند، مطابق جرائم تخلفات پیوست این آیین‌نامه اقدام خواهد شد. ضمن اینکه خروج کلیه وسایل نقلیه (ریلی و جاده‌ای) دارای بار تجاری که فاقد بیجک یا فاقد پروانه گمرکی هستند، از درب بندر ممنوع است و وسایل نقلیه باری جاده‌ای در صورتی اجازه خروج از درب بندر را خواهند داشت که اطلاعات (تعداد و اسناد هویتی) سرنشینان آن در هنگام ورود، با هنگام خروج مطابقت داشته باشد.
ترابران: آیا اجرای این آیین‌نامه در خلوت شدن انبارها و ترمینال‌های کانتینری هم موثر است؟
خلوت شدن انبارها با مدیریت مناسب ترافیک وسایل نقلیه خشکی در بنادر دو مقوله جدا هستند، ماندگاری کالا و کانتینر در انبارها اصولاً تابع مابه‌التفاوت جریان ورودی و جریان خروجی کالا و کانتینر است، هرچند که ترافیک درون‌بندری می‌تواند جریان خروجی و جابجایی‌های درون بندری را تسهیل کند.
ترابران: آیین‌نامه از چه زمانی اجرایی خواهد شد؟ آیا یک بندر به‌عنوان پایلوت در نظر گرفته شده یا در همه بنادر به‌صورت همزمان اجرا خواهد شد؟
آیین‌نامه پس از تصویب دستورالعمل اجرایی آن در بنادر به اجرا گذاشته خواهد شد. تاکنون دو جلسه مرجع هماهنگی و مدیریت ترافیک در ستاد سازمان تشکیل شده و کلاس‌های آموزشی برای همکاران بنادر تابعه سازمان برگزار و آیین‌نامه و دستورالعمل اجرایی آن تشریح شده است.
البته پیاده‌سازی دستورالعمل آیین‌نامه ترافیکی در برخی از بنادر با بهره‌برداری از سامانه عملیاتی ناوگان تردد کامیون‌ها همزمان خواهد بود و می‌توان کامیون‌ها را در گیت ورود و گیت خروج بندر ثبت مکانیزه کرد، در آینده نزدیک تمامی کامیون‌های ورودی به بنادر به‌صورت آنلاین قابلیت ردیابی خواهند داشت و می‌توان زمان ماندگاری آنها در بنادر کشور را مدیریت نمود.
