پیشرفت هر جامعه در گرو توسعه متوازن و پایدار آن است. بنایراین توسعه پایدار به مفهوم برقراری توازن و تعادل بین نیازهای حال و آینده جامعه با امکانات و منابع آن جامعه است. وجود چندهزار کیلومتر خط ساحلی در شمال و جنوب کشور و دسترسی به آب‌های آزاد از جمله فرصت‌های طلایی است که ایران از آن برخوردار است. در این میان از نقش بی بدیل دانشگاه‌های دریایی در آموزش نیروهای متخصص در صنعت دریانوردی نمی‌توان بی‌تفاوت گذشت. در این خصوص با احمدرضا مصطفی قره‌باغی، مدیرگروه سازه‌های دریایی وعضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی سهند گفت‌و‌گویی انجام دادیم که در ادامه می‌آید.
دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی کشور در تربیت نیروی انسانی متخصص و مورد نیاز صنعت دریانوردی چه نقشی دارند؟
دو مقوله صادرات و واردات در توسعه اقتصادی هر کشوری بسیار حیاتی است و به عبارتی می‌توان گفت که توسعه اقتصادی از مسیر حملونقل به خصوص حملونقل دریایی می‌گذرد. حملونقل زیربنا و حلقه واسط تمامی عرصه‌های اقتصادی است. شقوق حملونقل قابلیت جابه‌جایی و دسترسی به کالا و خدمات را فراهم می‌کند و در بخش‌های اشتغال‌زایی، قیمت نهایی کالا و خدمات بسیار موثر است. از بین شیوه‌های مختلف حملونقل، مدل دریایی، بخش جدایی ناپذیر از تجارت بوده و سهم آن در تجارت بین‌المللی کالا حدودا 90 درصد است.
حملونقل دریایی به واسطه داشتن مزایایی چون کاهش هزینه حمل و توانایی حمل کالا در حجم بالا، حلقه ویژه در زنجیره اقتصاد بازار است. البته باید توجه داشت که حملونقل دریایی نیاز به زیرساخت‌هایی دارد. برای اینکه چرخه فعالیت‌ها به درستی عمل کند باید به سایر بخش‌های این صنعت که شامل مواردی از قبیل کشتیسازی، فراساحل، صیادی، گردشگری و… است، توجه شود.
ضرورت دارد، متولیان امر همانند سایر کشورهای پیشرو در صنعت حملونقل دریایی نقشه راه صنعت دریانوردی کشور را تدوین کرده و بر اساس برنامه‌ریزی مدون، اقدامات لازم را انجام دهند. بدین منظور قطعا به ایجاد زیرساخت‌های مناسب همراه با آموزش نیروی انسانی متخصص و کارآمد نیاز خواهد بود. بنابراین دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی می‌توانند نقش کلیدی در تدوین این نقشه راه، ارائه دانش فنی مورد نیاز به‌منظور تحقق برنامه‌های تدوینی و ایجاد زیرساخت‌ها و آموزش نیروی انسانی متخصص و ماهر داشته باشند.
آیا رشته‌های مربوط به صنایع دریایی و دریانوردی، پاسخگوی نیاز این بخش است؟
رشته‌های مرتبط با صنعت کشتیسازی از سال‌های گذشته در تعدادی از دانشگاه‌های کشور از قبیل دانشگاه صنعتی شریف، صنعتی امیرکبیر، صنعتی مالک‌اشتر، علوم و فنون دریایی خرمشهر و خلیج فارس بوشهر دایر شده و کارخانجات کشتیسازی و صنایع وابسته نیز در سال‌های اخیر گسترش یافته است و حتی در مواردی از سایر کشورها سفارش کار می‌گیرند. در خصوص رشته‌های مرتبط با صنعت حملونقل دریایی نیز دانشگاه علوم و فنون دریایی خرمشهر و دانشگاه دریانوردی و علوم دریایی چابهار و تا حدودی دانشگاه خلیج فارس بوشهر فعال هستند اما رشته‌های موجود پوشش کاملی از تمامی رشته‌های مرتبط با صنعت دریانوردی نیست. از سویی ظرفیت جذب دانشجو در رشته‌های دایر نیز همانند سایر رشته‌های دانشگاهی خیلی متناسب با نیاز این صنعت نیست.
این در حالی است که عدم هم‌خوانی جذب دانشجو با نیازهای صنعت دریایی باعث شده که در سطح جامعه شاهد افزایش دانش‌آموختگان جویای کار باشیم یا بالعکس در بعضی رشته‌ها نیاز جامعه و صنعت برآورده نشده است. به طور حتم با وجود توانمندی‌های بالا در دانشگاه‌های کشور، امکان تربیت نیروی انسانی مورد نیاز صنعت دریانوردی نیز وجود دارد و ضرورت دارد که با هماهنگی و همکاری بین صنعت و دانشگاه توازنی بین نیاز صنعت و ظرفیت جذب دانشجو در مراکز آموزش عالی کشور ایجاد شود.
البته در این خصوص باید بر اساس سیاست‌های کلی نظام، نقشه جامع علمی کشور، سند آمایش سرزمین و سایر اسناد بالادستی کشور بر ماموریت دانشگاه‌ها تاکید شود که در ماده 5 سند آمايش آموزش عالی کشور نیز به آن اشاره شده است. بر همین اساس دانشگاه‌های واقع در شهرهای حاشیه خلیج فارس، دریای عمان و دریای خزر ماموریت ایجاد و تقویت رشته‌های مرتبط با صنایع دریانوردی را عهده دار شدند. امیدواریم با حمایت‌های متولیان امر، شاهد رشد و شکوفایی صنعت دریایی کشور باشیم.
برای افزایش استقبال جوانان برای انتخاب رشته‌های دریایی و فعالیت‌های مربوط به حرفه دریانوردی چه پیشنهاداتی دارید؟
یکی از بزرگترین چالش‌هایی که امروزه نظام آموزش عالی کشور با آن مواجه است، عدم استقبال جوانان از برخی رشته‌های تحصیلی است. یکی از دلایل این امر توسعه بعضی رشته‌ها بدون نیازسنجی است که حاصلی جز وجود انبوهی از دانش‌آموختگان جویای کار را ندارد.
متاسفانه در کشور ما موتور محرکه استقبال جوانان از یک رشته خاص به وجود فرصت‌های شغلی، آینده کاری و سایر امتیازات مربوط می‌شود و میزان علاقه به رشته در اولویت‌های بعدی قرار دارد. آمارهای ارائه شده از سوی سازمان سنجش کشور نشان می‌دهد که به دلیل وجود فرصت‌های شغلی و امتیازات دیگر در بعضی رشته‌ها از قبیل پزشکی یا اقتصاد، تمایل جوانان به چنین رشته‌هایی بیشتر شده است. استمرار این امر در سال‌های آتی، جامعه مهندسی کشور را با مشکلاتی مواجه خواهد کرد. البته در خصوص رشته‌های مرتبط با صنایع دریانوردی و دریایی، وضعیت متفاوت است. مغفول ماندن پتانسیل‌های این رشته در کنار مشکلات اشتغال و فراهم نبودن بعضی زیرساخت‌ها هم موثر است.
با این حال راهکارهایی همچون روزآمدسازی، به‌کارگیری نقشه جامع علمی و نقشه راه صنایع دریایی کشور، اجرای سند آمایش آموزش عالی و مأموریت‌گرا کردن دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی، تقویت ارتباط دانشگاه با جامعه و صنعت، ساماندهی ظرفیت و نحوه پذیرش دانشجو، تامین و تخصیص کارآمد بودجه آموزش عالی، ایجاد زیرساخت‌های لازم برای اشتغال دانش آموختگان، معرفی پتانسیل‌های موجود در صنایع دریایی به بخش خصوصی به‌منظور سرمایه‌گذاری معرفی فرصت‌های شغلی به جوانان و در نهایت افزایش جاذبه‌های مشاغل مرتبط با صنعت دریانوردی همراه با ارائه امتیازات خاص از جمله سختی کار، می‌تواند در جذب دانشجویان مدنظر قرار بگیرد.
سیاست‌گذاران در تسهیل فرآیند آموزش عالی و جذب دانشجویان در حرفه دریانوردی چه نقشی را ایفا می‌کنند؟
سرمایه‌گذاری در آموزش نیروی انسانی، تنها سرمایه‌گذاری است که نه تنها مستهلک نمی‌شود، بلکه به طورفزاینده، بازدهی آن افزایش می‌یابد. علی‌رغم تعالیم انسان‌ساز مکتب اسلام و تأکیدات رهبری متأسفانه در کشور ما، این جایگاه و نقش مورد توجه سیاست‌گذاران، تصمیم‌گیران و برنامه‌ریزان قرار نگرفته است.
مهم‌ترین وظیفه دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی در نظام اسلامی، انسان‌سازی و تامین نیروی انسانی متناسب با اهداف نظام جمهوری اسلامی است. لازم است که قوه مقننه با چنین نگرشی نسبت به آموزش عالی کشور با تصویب قوانین متناسب با اسناد بالادستی و نقشه جامع علمی کشور و به ویژه نقشه راه صنایع دریایی، مسیر تحقق آن را تسهیل ببخشد و حمایت‌های لازم را از آموزش عالی کشور داشته باشد. همچنین ضرورت دارد که قوه مجریه و به ویژه وزارت علوم، وزارت راه و شهرسازی و سایر ارگان‌ها در راستای تحقق توسعه دریامحور، اقدامات لازم را انجام دهند.
راهکار‌های 13گانه برای جذب دانشجویان به رشته‌های دریانوردی
